Wielokrotnie zdarza się, że pracodawca - poszukując pracownika lub wykonawcy zlecenia - proponuje wykonywanie dodatkowej pracy pracownikowi, który jest już u niego zatrudniony. Wprawdzie Sąd Najwyższy uznał, że co do zasady pracownik powinien pozostawać w jednym stosunku pracy, w którego ramach strony mogą określić dla pracownika więcej niż jeden rodzaj pracy (wyrok z 14 lutego 2002 r., I PKN 876/00), jednak w uzasadnionych przypadkach pracodawca może zatrudnić pracownika na dodatkową umowę o pracę.
Dwie umowy o pracę - podwójne obowiązki
Na pracodawcy spoczywa wiele obowiązków wynikających z zawarcia z pracownikiem dodatkowej umowy o pracę. Pracodawca musi zgłosić takiego pracownika do ubezpieczenia społecznego, założyć oddzielne akta osobowe. Musi też pamiętać o zagwarantowaniu pracownikowi prawa do odpoczynku dobowego i tygodniowego, ustaleniu wymiaru urlopu wypoczynkowego w ramach drugiego stosunku pracy.
Pracownikowi przysługują odrębne koszty uzyskania przychodów od przychodów z każdego stosunku pracy, natomiast kwota, o którą pomniejsza się zaliczkę na podatek, może być odliczona w miesiącu tylko raz. Zaliczka na podatek dochodowy obliczana jest od sumy przychodów z obydwu umów. Od zsumowanego przychodu odejmuje się koszty uzyskania przychodu zarówno z jednej, jak i z drugiej umowy, w pełnej wysokości.
Suma przychodów z obydwu umów, pomniejszona o składki na ubezpieczenia społeczne z tych umów, stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne. Składka na ubezpieczenie zdrowotne finansowana jest z zaliczki, do której naliczenia podstawę stanowi suma przychodów z 2 umów o pracę. Gdy pracownik zawarł z jednym pracodawcą 2 umowy o pracę, należy zwrócić uwagę na sposób obliczania wysokości składki zdrowotnej. W przypadku małych kwot wynagrodzeń składka ta ulega obniżeniu do wysokości zaliczki na podatek dochodowy. Jednak, gdy z pracownikiem zawarto 2 umowy o pracę, składki zdrowotnej nie należy obliczać od każdego przychodu odrębnie.
Umowa o pracę i umowa-zlecenie z tym samym pracodawcą
Pracownik, który wykonuje dodatkowo umowę-zlecenie zawartą z własnym pracodawcą, podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania tej umowy na takich samych zasadach jak w przypadku umowy o pracę, tj. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne dla tej osoby stanowi łączny przychód uzyskiwany z umowy o pracę oraz z umowy-zlecenia. Pracodawca z tytułu zawartej umowy-zlecenia nie zgłasza zleceniobiorcy do ubezpieczeń, a uzyskany przychód z tej umowy wykazuje, wraz z przychodem ze stosunku pracy, w imiennym raporcie miesięcznym składanym za pracownika.
Również osoby, które w ramach umowy-zlecenia zawartej z innym podmiotem niż własny pracodawca wykonują pracę na rzecz swojego pracodawcy, podlegają z tytułu umowy-zlecenia ubezpieczeniom społecznym tak jak z umowy o pracę. Zleceniodawca dokonuje zgłoszenia zleceniobiorcy do tych ubezpieczeń na druku ZUS ZUA z kodem tytułu ubezpieczeń właściwym dla pracownika.
WAŻNE!
Jeżeli pracodawca zatrudni na podstawie umowy-zlecenia własnego pracownika przebywającego na urlopie wychowawczym lub bezpłatnym, to z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy-zlecenia podlega on ubezpieczeniom na zasadach przewidzianych dla zleceniobiorców.
Umowa o pracę i umowa o dzieło z tym samym pracodawcą
Umowa o dzieło nie jest objęta ubezpieczeniem społecznym, jeżeli zostaje zawarta z innym podmiotem niż pracodawca albo gdy umowa ta jest jedynym źródłem dochodu pracownika. Zawarcie umowy o dzieło z własnym pracownikiem powoduje obowiązek naliczenia składek zarówno na ubezpieczenia społeczne, jak i na ubezpieczenie zdrowotne.
W celu obliczenia składek na ubezpieczenia społeczne przychody uzyskane przez pracownika w danym miesiącu z obydwu źródeł można zsumować, ale składkę na ubezpieczenie zdrowotne należy ustalić dla każdego z przychodów odrębnie. Wynika to z tego, że umowa o dzieło i umowa o pracę są odrębnymi źródłami przychodów.
W związku z tym zaliczkę na podatek dochodowy trzeba też obliczyć oddzielnie dla każdej z umów. Ponieważ składka na ubezpieczenie zdrowotne może być finansowana jedynie z zaliczki obliczonej od danego rodzaju przychodu, ją również należy ustalać odrębnie.
Od zasady, że pracodawca jest zobowiązany do potrącenia składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne od przychodu z tytułu wykonywanej na jego rzecz umowy o dzieło, istnieją 2 wyjątki.
Do pierwszego z nich należy zaliczyć sytuację, gdy pracodawca zawrze z pracownikiem umowę o dzieło w okresie korzystania przez niego z urlopu bezpłatnego. Drugi wyjątek to przypadek, gdy umowa o dzieło zostaje zawarta przez pracownika z pracodawcą w okresie korzystania przez tego pierwszego z urlopu macierzyńskiego bądź urlopu wychowawczego. W obydwu przypadkach przychód z umowy o dzieło jest wolny od składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.
WAŻNE!
W przypadku podpisania umowy-zlecenia z własnym pracownikiem w trakcie urlopu bezpłatnego pracodawca ma obowiązek zgłoszenia tego pracownika do ubezpieczeń: emerytalnego, rentowego i wypadkowego oraz zdrowotnego. Dodatkowo pracownik-zleceniobiorca może zgłosić się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Natomiast podpisanie umowy o dzieło z własnym pracownikiem w trakcie urlopu bezpłatnego powoduje, że nie podlega on ani ubezpieczeniom społecznym, ani ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Składki na Fundusz Pracy i FGŚP
Składce na Fundusz Pracy podlegają wszystkie umowy omówione wyżej, jeżeli podlegają ubezpieczeniu społecznemu (obojętnie, czy obowiązkowo czy dobrowolnie) i zostały zawarte na kwotę równą co najmniej najniższemu wynagrodzeniu (w przeliczeniu na pełny miesiąc).
W przypadku gdy osoba ubezpieczona otrzymuje wynagrodzenie z różnych źródeł, wówczas obowiązek opłacania składki powstaje wtedy, gdy łączna kwota stanowiąca podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne jest równa co najmniej najniższemu wynagrodzeniu w przeliczeniu na pełny miesiąc.
Obowiązek opłacania składek na FGŚP dotyczy nie tylko pracodawców zatrudniających pracowników na podstawie umowy o pracę, ale również zatrudniających na podstawie innych umów, jeżeli opłacane są od nich (obowiązkowe, a także dobrowolne) składki na ubezpieczenia społeczne.
Ewa Łukasik
Podstawa prawna:
• art. 8 ust. 1 i 2a, art. 9 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.),
• art. 104 ust. 1 pkt 1 lit. a i c ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (DzU 2008 r. nr 69, poz. 415 ze zm.),
• art. 29 ustawy z 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (DzU nr 158, poz. 1121 ze zm.).
Orzecznictwo:
• wyrok SN z 14 lutego 2002 r. (I PKN 876/00, OSNP 2004/4/60).