W praktyce dnia codziennego firmie nadaje się różne znaczenia. Najczęściej pojęcie to jest używane jako synonim przedsiębiorstwa albo określenie zakładu pracy.
Przedsiębiorstwo to zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej (art. 551 k.c.). Natomiast firma jest rozumiana wyłącznie jako oznaczenie przedsiębiorcy i nie wchodzi w skład przedsiębiorstwa.
Firma jako oznaczenie wyróżniające przedsiębiorcę
Uregulowania zawarte w art. 432-4310 k.c. wiążą firmę ściśle z osobą przedsiębiorcy. Rolą firmy jest oznaczenie przedsiębiorcy w celu wyróżnienia go w obrocie gospodarczym.
Oprócz funkcji indywidualizującej przedsiębiorcę firma może pełnić także inne funkcje, w szczególności:
• informacyjną,
• reklamową,
• marketingową (budowanie wizerunku przedsiębiorcy).
Firma jako oznaczenie przedsiębiorcy powinna mieć postać słowną, tj. składać się z jednego lub więcej wyrazów, za pomocą których przedsiębiorca odróżni się od innych przedsiębiorców. Za dopuszczalne należy uznać również oznaczenia literowo-cyfrowe bądź kombinowane - łączące litery lub cyfry z innym znakami pisarskimi.
Firmą ani nawet jej elementem nie może natomiast być symbol graficzny (może on być znakiem towarowym) czy inny element o charakterze obrazowym lub plastycznym. Tego typu znaki mogą być natomiast używane np. do oznaczenia przedsiębiorstwa lub towarów czy usług danego przedsiębiorcy.
WAŻNE!
Niezbędne jest odróżnianie oznaczenia indywidualizującego przedsiębiorcę - firmy od oznaczeń identyfikujących prowadzone przez przedsiębiorcę przedsiębiorstwo - np. skrót literowy, inny charakterystyczny symbol swobodnie wybrany przez przedsiębiorcę. Jest przy tym możliwe i dopuszczalne, aby przedsiębiorca używał tego samego słowa zarówno na oznaczenie siebie, jak i na oznaczenie swojego przedsiębiorstwa. Jednak wówczas to samo słowo pełni dwie niezależne od siebie funkcje.
Pod firmą działa każdy przedsiębiorca niezależnie od jego formy prawnej, a więc zarówno osoba fizyczna, osoba prawna, jak i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną.
Firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko (art. 434 k.c.). Natomiast firmą osoby prawnej jest jej nazwa wraz z określeniem formy prawnej tej osoby (art. 435 k.c.).
Każdy przedsiębiorca jest zobowiązany posiadać firmę oraz używać jej w obrocie w brzmieniu ujawnionym we właściwym rejestrze. Firmę przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną rejestruje się w ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej przez gminę właściwą dla miejsca zamieszkania przedsiębiorcy. Natomiast firmy przedsiębiorców objętych obowiązkiem wpisu do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego podlegają ujawnieniu w tym rejestrze.
Firma, będąc oznaczeniem przedsiębiorcy, stanowi jego dobro niematerialne - osobiste.
Z uwagi na funkcje gospodarcze firma uznawana jest także za dobro o charakterze majątkowym - informuje o pozycji wypracowanej przez przedsiębiorcę. Jest przy tym prawem niezbywalnym. Prawo do firmy jest prawem podmiotowym bezwzględnym, skutecznym erga omnes (czyli wobec wszystkich). Należy podkreślić, że firma jako niezbywalne dobro niematerialne przedsiębiorcy o charakterze majątkowym nie wchodzi w skład majątku przedsiębiorstwa, lecz stanowi element majątku przedsiębiorcy. Firma jest przy tym chroniona na podstawie samodzielnej podstawy, a nie przez odpowiednio stosowane przepisy o ochronie dóbr osobistych - art. 4310 k.c. (wyrok SA w Katowicach z 14 marca 2006 r., I ACa 2075/05).
Znak towarowy
Znak towarowy jest to prawnie chroniony, niepowtarzalny element produktu, odróżniający go od produktów konkurencyjnych przedsiębiorstw.
Znakiem towarowym może być każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa (art. 120 ust. 1 Prawa własności przemysłowej).
Znakiem towarowym może być w szczególności:
• wyraz,
• rysunek,
• ornament,
• kompozycja kolorystyczna,
• forma przestrzenna, w tym forma towaru lub opakowania,
• melodia lub inny sygnał dźwiękowy.
Znakiem towarowym może być w szczególności symbol, logo, projekt, obraz, kształt produktu, motyw użyty przez przedsiębiorcę w obrocie gospodarczym w celu uzyskania identyfikacji swoich towarów lub usług wśród konsumentów.
W większości krajów znak towarowy można zarejestrować w urzędzie patentowym, dzięki czemu inne osoby nie mogą go legalnie wykorzystywać bez zgody właściciela. W tekstach i reklamach często widzi się symbol ® oznaczający, że znak został zarejestrowany w odpowiednim rejestrze znaków.
Wymóg możliwości przedstawienia znaku towarowego w sposób graficzny uzasadnia konieczność wpisu do rejestru znaków towarowych, przy czym chodzi o opisanie znaku z zastosowaniem jednoznacznych symboli.
Aby można spełnić właściwą dla znaku towarowego funkcję odróżniającą, musi być ona postrzegalna za pomocą zmysłów - wzroku, słuchu, dotyku. Wymóg możliwości przedstawienia w sposób graficzny nie oznacza wyłączenia potencjalnej zdolności bycia znakiem towarowym oznaczeń, które oddziaływają na inne zmysły, np. węch lub smak. Jednak za każdym razem musi być możliwe ich przedstawienie w formie graficznej, a więc opisanie w sposób możliwy do postrzegania za pomocą wzroku.
WAŻNE!
Firma nie może być tożsama ze znakiem towarowym (wyrok WSA w Warszawie z 20 lipca 2007 r., VI SA/Wa 887/07). Fakt posiadania przez określony podmiot prawa do posługiwania się oznaczeniem, np. AB, jako ewentualną firmą w żadnym razie nie skutkuje nieograniczonym prawem posługiwania się tym oznaczeniem w charakterze znaku towarowego wyróżniającego produkowane i oferowane towary. Inne są bowiem funkcje pełnione przez te dobra w obrocie (co do zasady firma identyfikuje przedsiębiorcę, a znak towarowy - towary produkowane przez określone przedsiębiorstwo) i odnoszą się do nich odrębne regulacje prawne.
Zasadniczym kryterium odróżniającym znak towarowy od firmy jest funkcja, jaką dobra te pełnią w obrocie. Znak towarowy pozwala odróżnić towary ze względu na ich pochodzenie. Jego rolą nie jest indywidualizacja podmiotu wytwarzającego towary (choć nie jest wykluczone pełnienie, ale jedynie pośrednio, także takiej roli). W przeciwieństwie do firmy znak towarowy jako dobro niematerialne majątkowe wchodzi w skład przedsiębiorstwa.
Magdalena Przybysz
Podstawa prawna:
• art. 432-4310, 551 Kodeksu cywilnego,
• ustawa z 30 czerwca 2000 r. - Prawo własności przemysłowej (DzU z 2003 r. nr 119, poz. 1117 ze zm.).
Orzecznictwo:
• wyrok WSA w Warszawie z 20 lipca 2007 r. (VI SA/Wa 887/07, niepubl.),
• wyrok SA w Katowicach z 14 marca 2006 r. (I ACa 2075/05, niepubl.).