Dobre zarządzanie długiem umożliwia uzyskanie efektu dźwigni finansowej i maksymalizację rentowności kapitałów własnych. Natomiast brak takich umiejętności może być przyczyną bankructwa, co każdego dnia pokazuje życie.
Kapitał krótkoterminowy w przedsiębiorstwie
Na każdym etapie działalności przedsiębiorstwa muszą pozyskiwać kapitał, ponieważ warunkuje on skuteczną realizację celów firmy. Prawidłowe ich zdefiniowanie pozwala dobierać różne rodzaje źródeł finansowych pokrywających potrzeby gotówkowe, które rosną razem z rozwojem firmy. Jeżeli przedsiębiorstwo nie ma środków własnych, musi korzystać ze źródeł zewnętrznych.
Finansowanie krótkoterminowe służy do pokrycia bieżących wydatków i pozwala unikać zaciągania długoterminowych zobowiązań, które może spowodować powstanie nadwyżki kapitału w okresie, kiedy nie jest on potrzebny. Dzięki temu przedsiębiorstwo nie ponosi kosztów utrzymywania zbędnego kapitału. Finansowanie krótkoterminowe umożliwia przede wszystkim pokrycie aktywów obrotowych, w szczególności należności, które wzrastają wskutek odraczania terminu płatności. Jeżeli firma udziela odroczonego terminu płatności, a nie posiada własnych środków, musi pozyskać dodatkowe, zewnętrzne źródła finansowania.
Tradycyjne źródła finansowania
Podstawowym i bardzo popularnym źródłem krótkoterminowego finansowania są kredyty bankowe. Zazwyczaj udzielane są one w celu uzupełnienia własnych środków obrotowych, stąd często można się spotkać z określeniem kredyt obrotowy. Często stosowany jest również kredyt w rachunku bieżącym. Polega on na tym, że bank przyznaje firmie określony, maksymalny limit, do którego może się ona zadłużać. Bank wyznacza również termin spłaty tego zadłużenia.
Kredyt obrotowy pomaga sfinansować bieżącą działalność przedsiębiorstwa, na przykład zakupu surowców, materiałów czy wypłatę wynagrodzeń. Jest udzielany po spełnieniu konkretnych warunków. Przedsiębiorstwo musi posiadać zdolność do terminowej spłaty zaciągniętego kredytu razem z odsetkami. Podczas oceny zdolności kredytowej bank analizuje również pozafinansowe aspekty działalności firmy. Niekiedy wymaga również dodatkowego zabezpieczenia, na przykład obciążenia hipoteki. Korzystając z tego źródła, trzeba uwzględniać koszty efektywne jego zastosowania. Obok oprocentowania należy zwracać uwagę na opłaty, prowizje, kapitalizację odsetek, która również wpływa na ostateczny koszt kredytu.
Kolejne źródło finansowania zewnętrznego stanowią zobowiązania handlowe. Powstają one w momencie zakupów dokonywanych w ramach uzyskanych kredytów kupieckich. Kredyt kupiecki stanowi źródło finansowania krótkoterminowego, dostępne dla większości nabywców, którzy dokonują zakupów względnie systematycznie oraz są znani dostawcom. Problem może pojawić się w przypadku nowych przedsiębiorstw, które dopiero wchodzą na rynek, ponieważ z punktu widzenia kredytodawcy są oni obarczeni większym ryzykiem powstania należności nieściągalnych.
Mimo że kredyt kupiecki jest obecnie łatwo dostępny, ma również pewne wady. Nadmierne i nieuzasadnione ekonomicznie korzystanie z niego może powodować problemy z płynnością i być przyczyną bankructwa. Przedsiębiorca powinien również pamiętać, że kredyt ten ma wliczoną wyższą marżę w cenę produktu, a to sprawia, że jest tylko pozornie bezpłatnym źródłem finansowania.
W przypadku korzystania z kredytu kupieckiego przedsiębiorstwo musi wiedzieć, że w wielu przypadkach utraci rabat, który mogłoby uzyskać przy zapłacie gotówką. Jeżeli koszt związany z kredytem kupieckim będzie wyższy niż innego źródła finansowania, trzeba rozważyć możliwość zastąpienia go alternatywnym sposobem pozyskania pieniędzy.
Alternatywne źródła finansowania zewnętrznego
Krótkoterminowe papiery wartościowe (KPD), zwane również papierami komercyjnymi lub skryptami dłużnymi, stanowią alternatywę dla klasycznego kredytu bankowego. Skrypty dłużne zalicza się do papierów wierzytelnościowych i tym samym emitent jest zobowiązany do wykupu w określonym terminie w przyszłości, po cenie nominalnej (podanej na KPD). W porównaniu do kredytu bankowego to tańsze i bardziej elastyczne źródło finansowania. Plusem, który przemawia za stosowaniem papierów dłużnych, jest stosunkowo krótki czas pozyskiwania środków i elastycznie ustalane okresy płatności. Emisja KPD umożliwia przedsiębiorstwu pozyskać wiarygodność oraz zaufanie na rynku finansowym, jednak nie każda firma może je wyemitować. Niezbędny jest odpowiedni rating, który gwarantuje stabilność finansową emitenta. Ponadto musi zostać zapewniona odpowiednia wielkość emisji. Koszt przygotowania memorandum informacyjnego (niezbędnego do uruchomienia programu emisji), również wiąże się ze znaczącymi nakładami finansowymi. Tak więc ograniczenia w postaci kwoty emisji, ratingu i kosztów dodatkowych powodują, że na ten typ finansowania mogą pozwolić sobie przedsiębiorstwa stabilne finansowo, o silnej pozycji na rynku.
Ważne miejsce w działalności przedsiębiorstw pełni również faktoring, mający swoje źródło w przepisach kodeksu cywilnego, które regulują zagadnienie cesji wierzytelności. Ten rodzaj finansowania polega na tym, że przedsiębiorca sprzedaje towary na warunkach kredytu kupieckiego, a w zamian otrzymuje należne środki finansowe od instytucji finansowej, która świadczy usługi faktoringu. Zgodnie z umową, faktor nabywa na własność nieprzeterminowane należności razem z dokumentami handlowymi, a w zamian płaci w określonym trybie oraz czasie kwotę (całość bądź część sumy należności) zapisaną w umowie dla faktoranta. W praktyce można spotkać dwa rodzaje faktoringu: pełny i niepełny. Pierwszy polega na tym, że w przypadku, gdy dłużnik nie zapłaci w terminie, nie następuje regres wobec wierzyciela. Drugi natomiast zakłada, że w przypadku niewywiązania się dłużnika ze spłaty zobowiązań, odpowiedzialność przejmuje wierzyciel. Stosowanie faktoringu niesie ze sobą ważne skutki ekonomiczne. Przedsiębiorstwo otrzymuje kwotę należną przed terminem wymagalności, którą może wcześniej wykorzystać w obrocie gospodarczym, a co za tym idzie, uzyskać dochód. Ponadto unika problemów związanych ze ściągalnością należności, ponieważ faktor płaci w momencie przekazania należności do faktoringu. Korzystając z tego instrumentu, przedsiębiorstwo utrzymuje płynność i szybciej obraca kapitałem. Dodatkowa korzyść pojawia się w przypadku przedsiębiorstw, które mają wielu odbiorców, ponieważ nie muszą analizować wypłacalności poszczególnych klientów, a jednocześnie zapewniają sobie profesjonalną pomoc przy windykacji czy rozliczaniu transakcji. Faktoring pozwala zmniejszyć środki zaangażowane w kapitał obrotowy netto oraz ograniczyć koszty ściągania należności. Kosztem jest opłata faktoringowa i odsetki za wykup faktury, które płaci wierzyciel faktorowi.
Średnioważony koszt kapitału (WACC)
W praktyce firma wykorzystuje równocześnie kilka źródeł finansowania, dlatego ważne jest takie ukształtowanie ich struktury, które umożliwi uzyskanie optymalnego kosztu finansowania.
Musi przy tym pamiętać, że zadłużanie się nie może przekroczyć pewnej granicy, określanej jako krańcowy koszt kapitału. Przekroczenie jej grozi utratą zdolności spłacania zobowiązań, co grozi zamknięciem przedsiębiorstwa.
Główny wpływ na wybór strategii finansowania odroczonego terminu płatności ma średni ważony koszt kapitału. Oblicza się go jako średnią kosztów poszczególnych jego elementów, ważoną udziałem ich w całkowitym kapitale. Średnioważony koszt kapitału umożliwia dobrać strukturę finansowania w taki sposób, aby otrzymać najniższy możliwy do uzyskania koszt finansowania aktywów obrotowych w danym momencie. Średnioważony koszt kapitału oblicza się ze wzoru:
WACC = K1 / KC * KK1 + K2 / KC * KK2 + ....... + Kn / KC * KKn
WACC - średnioważony koszt kapitału
K1 - wartość pierwszego źródła kapitału wykorzystywanego w finansowaniu
K2 - wartość drugiego źródła kapitału wykorzystywanego w finansowaniu
Kn - wartość n-tego źródła kapitału wykorzystywanego w finansowaniu
KC - wartość kapitałów ogółem
KK1 - koszt kapitału źródła pierwszego
KK2 - koszt kapitału źródła drugiego
KKn - koszt kapitału źródła n-tego
Powyższy wzór pokazuje, że kształtując optymalny koszt kapitału, można zarządzać dwoma parametrami. Po pierwsze kosztem wykorzystania danego źródła kapitału, po drugie udziałem wybranego źródła kapitału w kapitale ogółem. W tym celu należy zbadać, jaka jest dostępność każdego z możliwych do zastosowania źródeł kapitału, a następnie koncentrować się na wykorzystaniu w pierwszej kolejności źródeł najtańszych.
Przedsiębiorstwo w celu prowadzenia działalności gospodarczej powinno dysponować określonym majątkiem, który musi posiadać źródła pozwalające sfinansować ich wykorzystanie. Zapewnienie dopływu gotówki niezbędnej dla pokrycia bieżących wydatków w momencie, gdy firma nie może finansować działalności operacyjnej ze środków własnych, stanowi istotne zagadnienie w działalności każdego przedsiębiorstwa. Dlatego ustalenie źródeł finansowania poszczególnych składników majątku jest tak istotne.
Małgorzata Folga