Każdy obywatel ma prawo do nietykalności osobistej, a ograniczenia tej wolności można dokonać tylko na podstawie ustawy (art. 41 Konstytucji RP). Ustawą, która dopuszcza ograniczenie nietykalności, jest niewątpliwie Kodeks postępowania karnego, który w art. 217 zezwala na przeszukanie osoby lub pomieszczeń, ale tylko na żądanie sądu, prokuratora lub policji. W związku z powyższym stwierdzeniem, że naruszenie nietykalności jest przestępstwem określonym w Kodeksie karnym, należy stwierdzić, że istnieją poważne wątpliwości co do legalności takiego działania pracodawcy. Z drugiej jednak strony ma on prawo w odpowiedni sposób chronić swój majątek przed kradzieżą. Jeżeli np. formy monitoringu stosowane w zakładzie pracy skutecznie nie zabezpieczają mienia pracodawcy, a ten nadal ma uzasadnione podejrzenia kradzieży jego własności z zakładu pracy, to może wprowadzić inne formy kontroli osobistej, np. w postaci przeszukania pracownika.
WAŻNE!
Pracodawca musi pamiętać, aby nie naruszać godności i dóbr osobistych pracownika.
Wobec tego, że kontrola osobista pracowników nie została uregulowana w przepisach prawa pracy, należy zwrócić szczególną uwagę na wyrok z 13 kwietnia 1972 r. Sąd Najwyższy stwierdził w nim, że „stosowane szeroko w ramach przepisów regulaminów pracy lub ustalonych zwyczajów przeszukiwanie członków załogi w celu zapobiegania wynoszenia mienia zakładów pracy jest zgodne z prawem i nie narusza dóbr osobistych pracowników (...), wówczas gdy pracownicy zostali uprzedzeni o możliwości stosowania tego rodzaju kontroli w celu ochrony mienia i gdy kontrola ta jest wykonywana w porozumieniu z przedstawicielami załogi w sposób niepozostający w sprzeczności ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem lub z zasadami współżycia społecznego” (I PR 153/72). W uzasadnieniu wyroku Sąd Najwyższy podkreślił, że wykonywanie kontroli w celu zapobiegania wynoszeniu mienia wchodzi w zakres przestrzegania porządku oraz dyscypliny i podlega unormowaniu w regulaminie pracy.
Mimo odległej daty wyroku należy uznać, że nadal jest aktualny i jasno odzwierciedla relacje między pracodawcą a pracownikiem oraz wskazuje poniekąd na obowiązek pracownika dbania o dobro zakładu pracy.
Kontrola osobista - szczegóły w regulaminie pracy
Jeżeli pracodawca zdecyduje się na wprowadzenie w zakładzie pracy możliwości dokonania kontroli osobistej pracowników, to przepisy regulaminu pracy w tym zakresie powinny być szczególnie staranne, jasne i zrozumiałe dla wszystkich pracowników, a praktyka - pozbawiona cech indywidualnej dolegliwości.
WAŻNE!
Do wprowadzenia w zakładzie pracy kontroli osobistej pracowników konieczne jest sporządzenie odpowiednich zapisów w regulaminie pracy. Dzięki temu można uniknąć zarzutu naruszania godności i innych dóbr osobistych (art. 111 k.p.).
Podobną korzyść można odnieść z ww. zapisów wtedy, gdy mienie pracodawcy jest zagrożone kradzieżą ze strony pracowników (istnieje realne zagrożenie kradzieży własności pracodawcy). Należy w takiej sytuacji wprowadzić do regulaminu pracy zapisy informujące o tym, że kontrola odbywa się za zgodą pracownika, a w przypadku jej niewyrażenia będzie wzywana np. policja z uwagi na podejrzenie popełnienia przestępstwa.
Pracodawca w regulaminie pracy powinien m.in.:
• określić szczegółowy zakres kontroli osobistej (pracownik musi wiedzieć, na czym dokładnie kontrola osobista ma polegać) oraz dodatkowe elementy kontroli,
• wskazać, że kontrola odbędzie się, jeżeli zajdzie uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, np. przywłaszczenia mienia pracodawcy,
• wskazać, że w przypadku braku zgody pracownika na poddanie się kontroli pracownik ochrony może powiadomić policję, jeśli zachodzi podejrzenie popełnienia przestępstwa,
• zaznaczyć, że kontrola przeprowadzana jest przez osobę tej samej płci co pracownik kontrolowany.
Przykład
W wyniku przeprowadzonej kontroli w zakładzie pracy będącym własnością Jana S. stwierdzono brak towarów na kwotę około 20 tys. zł. Pracodawca po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego doszedł do przekonania, że za zniknięcie towarów z działu produkcji odpowiadają pracownicy tam zatrudnieni. Podjął więc decyzję o przeprowadzaniu wyrywkowej kontroli pracowników zatrudnionych w zakładzie. Jednak pracownicy, których chciano skontrolować, odmówili zgody na kontrolę, uznając, że narusza się ich dobra osobiste. Dlatego pracodawca umieścił w regulaminie zasady i zakres kontroli, której poddawani mogą być pracownicy na terenie zakładu pracy. Po wprowadzeniu zmian w regulaminie i zapoznaniu pracowników z jego treścią pracodawca, zarządzając kontrolę osobistą pracowników, nie narusza przepisów prawa.
Współpraca z agencją ochrony
Uregulowanie zasad kontroli osobistej pracowników z agencją ochrony jest istotne, ponieważ pracodawca mimo wprowadzenia odpowiednich zapisów w regulaminie pracy może przez niewłaściwe zachowanie wynajętej agencji ochrony narazić się na zarzut naruszenia godności lub innych dóbr osobistych.
W związku z tym, że w wielu zakładach pracy jednostką ochrony mienia są agencje ochrony, należy wyraźnie poinstruować wynajętą firmę ochroniarską o tym:
• w jakich okolicznościach kontrola osobista ma być przeprowadzona,
• jakie może przybrać dopuszczalne formy,
• jak mają zachować się ochroniarze w przypadku, gdy pracownik odmówi przeprowadzenia kontroli.
Najlepszym rozwiązaniem będzie wprowadzenie odpowiednich zapisów w umowie między pracodawcą a agencją ochrony, a w szczególności można rozważyć wprowadzenie kary umownej w razie nienależnego wykonania postanowień umownych przez agencję ochrony.
Należy pamiętać, że pracodawca ponosi odpowiedzialność nie tylko za pracowników, ale też za podmioty, które działają na jego rzecz. W związku z tym to nie wobec firmy ochroniarskiej będzie skierowane roszczenie o naruszenie godności lub innych dóbr osobistych pracownika, lecz w stosunku do pracodawcy, który korzysta z usług firmy ochroniarskiej.
Konstanty Wróblewski
prawnik, specjalista ds. prawa pracy
Podstawa prawna:
• art. 41 Konstytucji RP,
• art. 217 Kodeksu karnego,
• wyrok SN z 13 kwietnia 1972 r. (I PR 153/72, OSNC 1972/10/184).