Tytuł niniejszego opracowania nie jest - wbrew pozorom - wadliwym określeniem form organizacyjnych, w których zrzeszają się pracodawcy, czyli organizacji pracodawców. Nie zawiera także wewnętrznej sprzeczności. Przedmiotem artykułu są twory nietypowe, których pojawienia się ostatnio w obrocie gospodarczym nie sposób nie odnotować - tzw. żółte związki zawodowe, czyli organizacje pracowników działające jednak w interesie lub nawet wyraźnie na rzecz pracodawcy.
WAŻNE!
Zgodnie z ustawą o związkach zawodowych związek zawodowy może założyć już 10 pracowników. Ustawa nie wyróżnia związków zakładanych przez zwolenników pracodawców od normalnych związków.
Przychylna pracodawcy reprezentatywna organizacja związkowa
Najdalej posunięte konsekwencje będzie miała sytuacja, w której przychylny pracodawcy związek zyska status organizacji reprezentatywnej, czyli - co do zasady - jeśli jego liczebność wzrośnie do co najmniej 10% pracowników zatrudnionych u pracodawcy. Gdyby natomiast jednocześnie udało się sprawić, że związek ten stanie się jednostką organizacyjną albo organizacją członkowską ponadzakładowej organizacji związkowej uznanej za reprezentatywną na podstawie art. 24117 § 1 pkt 1 k.p., to dla osiągnięcia reprezentatywności wystarczy 7% pracowników.
W sprawach dotyczących indywidualnych praw zatrudnionych fakt sprawowania przez pracodawcę rzeczywistej kontroli nad związkiem zawodowym z reguły nie da mu zbytniej przewagi. W szczególności w żaden sposób nie ułatwi zwolnienia pracownika.
WAŻNE!
Przychylność jednego z działających u pracodawcy reprezentatywnych związków zawodowych będzie natomiast dla zatrudniającego nieporównywalnie cenniejsza w sprawach dotyczących zbiorowych praw pracowniczych. Umożliwi mu blokowanie wspólnych inicjatyw pozostałych organizacji związkowych, a tym samym samodzielne podjęcie decyzji w wielu istotnych sprawach.
Zgodnie z ustawą o związkach zawodowych, jeżeli w sprawie ustalenia regulaminu wynagradzania, regulaminów nagród i premiowania, regulaminu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, planu urlopów lub regulaminu pracy reprezentatywne organizacje związkowe nie przedstawią wspólnie uzgodnionego stanowiska w terminie 30 dni, decyzje w tych sprawach podejmuje samodzielnie pracodawca, wyłącznie po rozpatrzeniu odrębnych stanowisk poszczególnych organizacji związkowych.
Możliwość wpływania na treść regulaminów pracy i wynagradzania
Trzeba podkreślić, że co najmniej dwa spośród ww. aktów - regulamin wynagradzania i regulamin pracy - mają kluczowe znaczenie dla ustalenia zakresu uprawnień ogółu pracowników. W przypadku każdego z nich, kontrolowanie reprezentatywnej organizacji związkowej daje pracodawcy inne możliwości.
Jeżeli podmiot zatrudniający chce narzucić określoną treść regulaminu pracy, posiadanie przychylnego związku jest przydatne, ale nie konieczne. Nawet bowiem w sytuacji, w której wszystkie, w tym reprezentatywne, organizacje związkowe będą konsekwentnie sprzeciwiały się przedłożonemu przez pracodawcę projektowi owego aktu, to i tak strony muszą oznaczyć określony termin zakończenia uzgodnień, po którego bezskutecznym upływie regulamin samodzielnie ustali zatrudniający.
Jeżeli natomiast chodzi o regulamin wynagradzania to dopóki organizacje związkowe będą przedstawiały - nawet wielokrotnie - wspólnie uzgodnione negatywne stanowisko wobec projektu pracodawcy w tym zakresie, dopóty będą skutecznie blokować jego wprowadzenie.
Wystarczy jednak, aby jedna reprezentatywna organizacja związkowa sprzeciwiła się woli pozostałych, a doprowadzi to do sytuacji, w której działające u pracodawcy związki nie będą mogły w terminie 30 dni przedstawić wspólnie uzgodnionego stanowiska. Zastosowanie znajdzie więc opisana powyżej regulacja. Decyzję w przedmiocie regulaminu wynagradzania pracodawca może podjąć samodzielnie, będąc zobowiązanym wyłącznie do rozpatrzenia odrębnych stanowisk organizacji związkowych.
Przykład
Pracodawca X zatrudniający ponad 20 pracowników wypowiedział - dla siebie niekorzystny - zakładowy układ zbiorowy pracy. Jednocześnie żadna ze stron tego aktu nie zażądała podjęcia rokowań w celu zawarcia nowego układu. X przygotował więc korzystny dla siebie projekt regulaminu wynagradzania i przedstawił go do uzgodnienia działającym u niego zakładowym organizacjom związkowym.
Wariant 1 (u pracodawcy nie działa przychylna mu reprezentatywna organizacja związkowa): działające w zakładzie pracy organizacje związkowe przyjmują strategię, zgodnie z którą, dopóty będą przedstawiać wspólnie uzgodnione negatywne stanowisko w stosunku do projektu pracodawcy, dopóki podmiot zatrudniający nie zawrze w nim postanowień przynajmniej tak korzystnych dla pracowników jak te, które były uprzednio w układzie zbiorowym.
Pracodawca nie ma w tej sytuacji żadnego korzystnego dla siebie wyjścia (do momentu ustalenia regulaminu wynagradzania obowiązują postanowienia indywidualnych umów o pracę). Związki zawodowe nie zaakceptują natomiast postanowień regulaminu wynagradzania mniej korzystnych, blokując skutecznie wprowadzenie nowego aktu.
Wariant 2 (u pracodawcy działa przychylna mu reprezentatywna organizacja związkowa Y): działające u pracodawcy organizacje związkowe, z wyjątkiem tej przychylnej pracodawcy, również przyjmują opisaną powyżej strategię. Nie mogą jednak przedstawić wspólnie uzgodnionego negatywnego stanowiska wobec projektu pracodawcy, z uwagi na sprzeciw organizacji Y. Po upływie 30 dni podmiot zatrudniający może samodzielnie uchwalić regulamin wynagradzania w takiej treści, jaka mu odpowiada.
Wyraźnie widać, jak groźnym narzędziem może być w rękach pracodawcy bądź to związek zawodowy stworzony przez życzliwych mu pracowników, bądź taka organizacja, której przychylność podmiot zatrudniający zyskał ex post.
Stanowczo trzeba zaznaczyć, że istnienie takich związków zawodowych nie tylko kłóci się z istotą organizacji powołanej w założeniu do reprezentowania i obrony praw pracowników oraz ich interesów zawodowych i socjalnych, ale także niesie ze sobą wiele ryzyk. Należy wspomnieć także przynajmniej o tym, o czym pracodawcy dziś dość często zapominają, a mianowicie, że jednym z celów istnienia związków zawodowych oraz prowadzenia przez nie rokowań zbiorowych jest zapewnienie spokoju społecznego.
Piotr Żukowski
Podstawa prawna:
• art. 1042 § 1 i 2, art. 232, art. 24125a Kodeksu pracy,
• art. 1 ust. 1, art. 12 ust. 1, art. 30 ust. 5 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (DzU z 2001 r. nr 79, poz. 854 ze zm.).