Zamawiający nie może odmówić zapłaty wynagrodzenia mimo niewykonania dzieła, jeżeli przyjmujący zamówienie był gotów je wykonać, lecz doznał przeszkody z przyczyn dotyczących zamawiającego.
Za przyczyny dotyczące zamawiającego należy uznać wszelkie przyczyny leżące po jego stronie, choćby niezawinione, które udaremniły wykonanie dzieła.
Roszczenie wywodzone z przepisu art. 639 k.c. nie ma charakteru odszkodowawczego, lecz stanowi należne przyjmującemu zamówienie wynagrodzenie pomniejszone jedynie o kwotę, którą oszczędził z powodu niewykonania dzieła.
Uzyskanie wynagrodzenia lub odszkodowania
Żądanie wynagrodzenia na podstawie art. 639 k.c. nie wyłącza możliwości dochodzenia odszkodowania, jeżeli przyjmujący zamówienie poniósł ponadto jakąś szkodę w związku z niewykonaniem zobowiązania (art. 471 k.c.). Szkodę tę trzeba jednak oddzielnie określić i udowodnić (wyrok SN z 15 listopada 1990 r., II CR 184/90).
W przypadku gdy przy wykonaniu dzieła niezbędne jest współdziałanie zlecającego, a tego współdziałania brak (art. 640 k.c.):
• przyjmujący zamówienie może wyznaczyć zamawiającemu odpowiedni termin, po bezskutecznym jego upływie jest uprawniony do odstąpienia od umowy. Ma w takim przypadku prawo do odszkodowania na zasadach ogólnych (czyli na podstawie art. 471 k.c.). Według tego przepisu dłużnik (w naszym przypadku zamawiający) zobowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że było to następstwem okoliczności, za które dłużnika odpowiedzialności nie ponosi,
• może żądać wypłaty wynagrodzenia mimo niewykonania dzieła, jeżeli był gotów do jego wykonania, a brak współdziałania zamawiającego uniemożliwił mu to.
Współdziałanie stron umowy
Współdziałanie stron umowy o dzieło z reguły polega na dokonywaniu czynności faktycznych lub prawnych, koniecznych z punktu widzenia procesu wytwarzania dzieła (dostarczenie planów, materiałów, udzielenie wskazówek itp.), bądź też na umożliwieniu przyjmującemu zamówienie wykonania zdjęć, wpuszczeniu na teren budowy, udostępnieniu pomieszczeń.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 7 lipca 1999 r., jeżeli według umowy stron wykonanie zamówionego dzieła wymaga współdziałania zamawiającego, a ten nie współdziała, przyjmujący zamówienie może odstąpić od umowy (art. 640 k.c.). Na zamawiającym ciąży wówczas obowiązek zapłacenia wynagrodzenia, mimo niewykonania dzieła. Wynagrodzenie to ulega jednak zmniejszeniu o kwotę zaoszczędzoną przez przyjmującego zamówienie wskutek niewykonania dzieła (II CKN 426/98).
Odstąpienie od umowy
Obowiązujące przepisy pozwalają zamawiającemu - jako osobie wyłącznie zainteresowanej tym, aby dzieło powstało - przerwać wykonywanie dzieła w dowolnym czasie przed jego ukończeniem (art. 644 k.c.). Uregulowanie to jest więc podyktowane interesem zamawiającego. Chronione jednak przy tym muszą być także interesy przyjmującego zamówienie. Dlatego powinien on otrzymać od zamawiającego, który odstąpił od umowy, umówione wynagrodzenie, pomniejszone ewentualnie o to, co przyjmujący zaoszczędził, nie kończąc dzieła (wyrok SN z 26 stycznia 2001 r., II CKN 365/00).
Przykład
W trakcie wykonywania dzieła zamawiający utracił kontrakt, z którego realizacją związane było zamówienie dzieła. Upadła zatem dla niego potrzeba posiadania dzieła wykonywanego przez przyjmującego zamówienie.
WAŻNE!
Prawo do odstąpienia od umowy istnieje do chwili ukończenia działa. Jeśli dzieło zostało ukończone (czyli zgodnie z umową nadaje się do wydania i odbioru) i przedstawione do odbioru przez przyjmującego zamówienie, możliwość odstąpienia od umowy wygasa.
Wysokość wynagrodzenia
W obu wskazanych grupach przypadków z wynagrodzenia należnego wykonawcy dzieła zamawiający może odliczyć to, co przyjmujący zamówienie zaoszczędził z powodu niewykonania dzieła. Są to zazwyczaj oszczędności materiałów i innych wydatków.
Przykład
Wykonawca dzieła w związku z odstąpieniem od umowy przez zamawiającego nie będzie musiał płacić osobom trzecim, przy pomocy których dzieło miało być wykonywane.
Nie wystarczy tu ogólnikowe powołanie się na bliżej nieustalone oszczędności w płacach, kosztach transportu, energii itd. Konieczne będą szczegółowe ustalenia, przy których dokonywaniu niezbędne może okazać się przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego, obok innych dowodów ze źródeł osobowych, oraz dokumentów (uzasadnienie wyroku SN z 15 listopada 1990 r., II CR 184/90).
Marek Rotkiewicz
Podstawa prawna:
• art. 639, 640, 644 Kodeksu cywilnego,
• wyroki Sądu Najwyższego z:
- 15 listopada 1990 r. (II CR 184/90, Pr. Gosp. 1993/5/20),
- 7 lipca 1999 r. (II CKN 426/98, OSNC 2000/2/32),
- 26 stycznia 2001 r. (II CKN 365/00, OSNC 2001/10/154).