Praca w godzinach nadliczbowych to taka, która wykonywana jest ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy.
Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w razie:
• konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
• szczególnych potrzeb pracodawcy.
Pracy w godzinach nadliczbowych nie można jednak zlecać pracownikom zatrudnionym na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia.
Kodeks pracy określa maksymalny czas pracy w godzinach nadliczbowych, i wynosi on dla poszczególnego pracownika 150 godzin w roku kalendarzowym. Jednak w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy (albo w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy), jest dopuszczalne ustalenie innej liczby godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym niż określona w przepisach Kodeksu, nie więcej jednak niż wychodzi to z wyliczenia 8 godzin x 52 tygodnie.
Natomiast dopuszczalną liczbę godzin pracy ponad określony w umowie wymiar czasu pracy pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy, których przekroczenie uprawnia pracownika, oprócz normalnego wynagrodzenia, do dodatku do wynagrodzenia, strony ustalają w umowie o pracę.
Za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek w wysokości:
• 100% wynagrodzenia - gdy praca w nadliczbówkach przypada:
- w nocy,
- w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
- w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
- oraz w godzinach pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, chyba że przekroczenie tej normy nastąpiło w wyniku pracy w godzinach nadliczbowych, za które pracownikowi przysługuje już prawo do dodatku.
• 50% wynagrodzenia - gdy praca w nadliczbówkach przypada w innych dniach i porach dnia niż wymienione wyżej.
Podstawą do obliczania dodatku za prace w godzinach nadliczbowych jest wynagrodzenie, wynikające z osobistego zaszeregowania pracownika określonego stawką godzinową lub miesięczną. Jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania - 60% wynagrodzenia.
W stosunku do pracowników wykonujących stale pracę poza zakładem pracy wynagrodzenie wraz z dodatkiem może być zastąpione ryczałtem. Jego wysokość powinna odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy w godzinach nadliczbowych.
W zamian za czas przepracowany w godzinach nadliczbowych pracodawca, na pisemny wniosek pracownika, może udzielić mu czasu wolnego od pracy w tym samym wymiarze (liczba przepracowanych godzin nadliczbowych równa się liczbie oddanych wolnych godzin). Udzielenie czasu wolnego może nastąpić także bez wniosku pracownika. W takim przypadku pracodawca udziela wolnego najpóźniej do końca okresu rozliczeniowego, w wymiarze o połowę wyższym niż liczba przepracowanych godzin nadliczbowych. Jednak takie wykorzystanie przez pracownika czasu wolnego nie może spowodować obniżenia wynagrodzenia należnego mu za pełny miesięczny wymiar czasu pracy.
Pracownikowi, który wykonywał pracę w dniu wolnym od pracy wynikającym z rozkładu czasu pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, przysługuje w zamian inny dzień wolny od pracy udzielony pracownikowi do końca okresu rozliczeniowego (praca w dniu wolnym od pracy równa się oddaniu innego dnia wolnego). Termin odebrania tego dnia należy uzgodnić z pracodawcą.
W razie ustania stosunku pracy przed upływem okresu rozliczeniowego pracownikowi przysługuje, oprócz normalnego wynagrodzenia, prawo do dodatku za prace w godzinach nadliczbowych, jeżeli w okresie od początku okresu rozliczeniowego do dnia ustania stosunku pracy pracował on w wymiarze godzin przekraczającym normy czasu pracy (8 godzin dziennie i 40 - tygodniowo). Tak samo postępuje się w przypadku nawiązania stosunku pracy w trakcie okresu rozliczeniowego.