Przepisy prawa pracy nakładają na pracodawcę wiele obowiązków, jeżeli pracownica jest w ciąży. Do szczególnych zobowiązań należą te dotyczące czasu pracy.
Czas pracy pracownic w ciąży nie może przekraczać 8 godzin:
• w równoważnym czasie pracy,
• przy pracy polegającej na dozorze urządzeń lub związanej z częściowym pozostawianiem w pogotowiu do pracy,
• przy pracy związanej z pilnowaniem mienia lub ochroną osób albo w zakładowych strażach pożarnych i zakładowych służbach ratowniczych,
• w ruchu ciągłym,
• przy stosowaniu skróconego tygodnia pracy,
• przy pracy weekendowej (art. 148 pkt 2 k.p.).
Zakaz pracy powyżej 8 godzin dziennie jest zakazem bezwzględnym. W związku z tym pracodawca ma obowiązek zwolnić ze świadczenia pracy pracownicę po 8 godzinach pracy nawet wtedy, gdy sama wnosi o pozwolenie na pracę ponad 8 godzin na dobę. Zakaz ten obowiązuje od momentu stwierdzenia ciąży i powzięciu przez pracodawcę informacji o ciąży pracownicy.
Ponadto pracodawca nie może zatrudniać pracownicy spodziewającej się dziecka w przerywanym systemie czasu pracy, bez jej zgody (art. 139 k.p.). Jest to zakaz o charakterze względnym (gdy pracownica wyrazi zgodę na pracę w przerywanym systemie czasu pracy, zakaz ten nie obowiązuje).
Praca w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej
Pracownicy w ciąży nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej. Praca w godzinach nadliczbowych to praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy. Natomiast praca nocna obejmuje 8 godzin (między godzinami 21.00 a 7.00). Przy czym pracodawca w regulaminie powinien określić, w jakich godzinach występuje pora nocna w jego zakładzie pracy.
Zakaz pracy pracownicy w ciąży w godzinach nadliczbowych oraz w porze nocnej obowiązuje od chwili przedłożenia przez nią zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego stan ciąży. Zakazy te mają charakter bezwzględnie obowiązujący, w związku z tym pracodawca nie może dopuścić kobiety do takiej pracy, nawet gdyby sama zgłosiła taką chęć.
Od 1 stycznia 2004 r. pracodawca zatrudniający pracownicę w porze nocnej jest zobowiązany na okres ciąży zmienić jej rozkład czasu pracy w sposób umożliwiający wykonywanie pracy poza porą nocną, a jeżeli jest to niemożliwe lub niecelowe, przenieść pracownicę do innej pracy, której wykonywanie nie wymaga pracy w porze nocnej. Jeżeli brak jest z kolei takich możliwości, pracodawca jest zobowiązany zwolnić pracownicę na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy (art. 1781 k.p.).
Kwestia przeniesienia pracownicy do innej pracy jest dosyć problematyczna ze względu na brak jednoznacznego wskazania, czy „inna praca” ma odpowiadać kwalifikacjom pracownicy czy nie. Stosowanie literalnej wykładni wprowadza w tym przypadku zbyt duże uproszczenie. Biorąc pod uwagę, że pracownica zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju, a więc oddaje do dyspozycji pracodawcy określone kwalifikacje, należałoby się opowiedzieć za stanowiskiem, że przeniesienie powinno odpowiadać rodzajowi i poziomowi kwalifikacji pracownicy.
Podróże służbowe
Obowiązkiem pracodawcy jest również dopilnowanie, aby pracownicy w ciąży nie delegować poza stałe miejsce pracy bez jej zgody (jest to zakaz o charakterze względnym). Przez pojęcie „delegowanie pracownicy poza stałe miejsce pracy” należy rozumieć zarówno delegowanie pracownicy w ciąży poza miejscowość, w której kobieta jest zatrudniona, jak i delegowanie kobiety poza stałe miejsce pracy w tej samej miejscowości, jeżeli jest ono połączone z dłuższym lub niedogodnym dojazdem. Przepis nie konkretyzuje formy, w jakiej zgoda ma być udzielona, a także tego, czy ma mieć charakter generalny, czy wymagana jest każdorazowo. Wydaje się, że ze względów dowodowych zgoda powinna być udzielana każdorazowo na piśmie.
Udzielanie urlopów i powrót do pracy
Pracodawca dopuszcza pracownika po zakończeniu urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe - na stanowisku równorzędnym zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym, za wynagrodzeniem, jakie otrzymywałby, gdyby nie korzystał z urlopu (art. 1832 k.p.).
Wynagrodzenie nie powinno być niższe od tego, które otrzymywał przed rozpoczęciem urlopu. Powinno jednak uwzględniać ewentualne zmiany, jakie nastąpiły podczas przebywania pracownika na urlopie, np. obniżenie wynagrodzenia wszystkim pracownikom. Pracodawca powinien wtedy dokonać wypowiedzenia zmieniającego warunki płacy lub dojść do porozumienia z pracownikiem.
Pracodawca jest również zobowiązany na wniosek pracownicy udzielić jej urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po urlopie macierzyńskim. Dotyczy to także pracownika-ojca wychowującego dziecko, który korzysta z urlopu macierzyńskiego (art. 163 § 3 k.p.).
Natomiast pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma prawo do udzielenia mu na wniosek urlopu wychowawczego w wymiarze do 3 lat w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie 4. roku życia (art. 186 § 1 k.p.).
WAŻNE!
Rodzice dziecka spełniający warunki do korzystania z urlopu wychowawczego mogą jednocześnie korzystać z takiego urlopu przez okres nieprzekraczający 3 miesięcy.
Gdy kobieta karmi dziecko piersią
Podstawowym obowiązkiem pracodawcy wobec kobiety karmiącej piersią jest udzielanie jej czasu wolnego na karmienie. Pracownica ma prawo do 2 półgodzinnych przerw w pracy, które podlegają wliczaniu do czasu pracy. Pracownica karmiąca więcej niż jedno dziecko ma prawo do 2 przerw w pracy, każda po 45 minut. Jeżeli pracownica złoży wniosek o udzielenie tych przerw łącznie, pracodawca jest zobowiązany udzielić ich w sposób łączny. Przerwy na karmienie nie przysługują pracownicy zatrudnionej przez czas krótszy niż 4 godziny dziennie, a przy zatrudnieniu nieprzekraczającym 6 godzin dziennie przysługuje jej jedna przerwa na karmienie.
W przypadku gdy pracodawca zatrudnia pracownicę karmiącą dziecko piersią przy pracach uznawanych za szczególnie uciążliwe lub szkodliwe dla zdrowia, wzbronionych lub niebezpiecznych, jest zobowiązany przenieść ją do innej pracy, a jeżeli nie jest to możliwe, zwolnić ją na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy.
Beata Superson-Polowiec
Podstawa prawna:
• art. 139, 148, 163 § 3, art. 1781, 1832, 186 § 1 Kodeksu pracy.