W takiej sytuacji zasadniczą rolę odgrywają służby księgowe wierzyciela, które winny w sposób sprawny dokonać weryfikacji roszczenia, ustalić i zebrać dowody na jego potwierdzenie oraz przygotować dane dla dokonania zgłoszenia wierzytelności.
Opracowanie ma na celu przybliżenie praktycznych zasad związanych ze składaniem zgłoszenia wierzytelności w toku procesu upadłościowego.
Charakter zgłoszenia wierzytelności
Podmiotem bezpośrednio legitymowanym do zgłoszenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym jest - zgodnie z dyspozycją art. 236 prawa upadłościowego i naprawczego (p.u.n.)1 - zarówno wierzyciel osobisty upadłego, jak i - na podstawie ust. 2 tego artykułu - wierzyciel, którego wierzytelność została uprzednio zabezpieczona hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym, hipoteką morską lub przez inny wpis w księdze wieczystej lub rejestrze okrętowym. Wskazaną zasadę stosuje się też do podmiotów niebędących wierzycielami osobistymi, ale posiadających zabezpieczenia w postaci hipoteki, zastawu, zastawu rejestrowego, zastawu skarbowego lub hipoteki morskiej na rzeczach wchodzących w skład masy upadłości, w przypadku gdy dany wierzyciel zamierza dochodzić swoich roszczeń w postępowaniu upadłościowym z przedmiotu zabezpieczenia (art. 236 ust 3 p.u.n.).
Zgłoszenie wierzytelności należy uznać za podstawową i obowiązkową formę działania wierzyciela (oprócz wierzycieli, których wierzytelności umieszczane są z urzędu na liście wierzytelności - o czym dalej), w przypadku gdy zamierza on w pełni uczestniczyć w postępowaniu upadłościowym, a co za tym idzie - być uprawnionym do uzyskania zaspokojenia (chociażby częściowego) swoich wierzytelności.
Zgłoszenie wierzytelności musi być traktowane jako sposób dochodzenia roszczenia w określonym postępowaniu sądowym (w tym przypadku jest to proces upadłościowy), co w istocie oznacza, że pełni ono funkcję zbliżoną do powództwa.
Dokonanie skutecznego zgłoszenia wierzytelności przerywa także bieg przedawnienia roszczenia, albowiem - stosownie do treści art. 123 § 1 pkt 1 k.c. - bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność dokonaną przed sądem, jeżeli jest ona przedsięwzięta bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo też zaspokojenia lub zabezpieczenia określonego roszczenia.
Niedokonanie zgłoszenia wierzytelności, poza przypadkami należności ujmowanych na liście wierzytelności z urzędu, pozbawia danego wierzyciela uprawnienia do zaspokojenia przysługujących mu roszczeń ze środków masy upadłości w ramach toczącego się postępowania upadłościowego. Oczywiście, w tej sytuacji nie dochodzi do jakiegokolwiek wygaśnięcia wierzytelności, jednak praktyczne jej odzyskanie od dłużnika staje się niemożliwe, zwłaszcza gdy upadły - po ukończeniu postępowania upadłościowego - podlega wykreśleniu z rejestru, co de facto kończy jego byt prawny.
Dokonanie zgłoszenia wierzytelności winno nastąpić w terminie wskazanym w postanowieniu właściwego sądu o ogłoszeniu upadłości danego dłużnika. Wierzyciel, który nie złoży zgłoszenia wierzytelności w zakreślonym w przedmiotowym postanowieniu terminie, nie traci jednak możliwości zgłoszenia swoich roszczeń sędziemu komisarzowi w terminie późniejszym. Konsekwencją opóźnionego zgłoszenia jest obciążenie wierzyciela - w oparciu o regulacje art. 235 p.u.n. - kosztami związanymi z dokonaniem zgłoszenia po upływie wymaganego terminu (np. kosztami dodatkowej korespondencji, uzupełnienia listy wierzytelności, dokonywanych obwieszczeń itp.).
Bardziej dotkliwym skutkiem dla wierzyciela może być nałożenie na niego przez sędziego komisarza obowiązku wpłacenia, w wyznaczonym terminie, określonej zaliczki na pokrycie kosztów związanych ze zgłoszeniem wierzytelności po upływie terminu oznaczonego w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości danego dłużnika. Brak złożenia przez wierzyciela przedmiotowej zaliczki powoduje zwrot „opóźnionego” zgłoszenia wierzytelności (art. 235 ust. 2 p.u.n.).
Z kolei, uregulowanie zawarte w art. 252 p.u.n. formułuje dalsze konsekwencje dla spóźnionego wierzyciela. Mianowicie, w przypadku zgłoszenia wierzytelności po upływie wymaganego terminu - niezależnie od przyczyny opóźnienia i zawinienia wierzyciela - czynności, które zostały już dokonane w toku procesu upadłościowego, są skuteczne także wobec tego wierzyciela.
Ponadto, w przypadku uznania jego wierzytelności zostaje ona uwzględniona tylko w planach podziału funduszów masy upadłości sporządzonych po terminie jej uznania. Jeżeli jednak wierzytelność została zgłoszona dopiero po zatwierdzeniu ostatecznego planu podziału funduszów masy upadłości, to pozostaje ona w ogóle bez rozpoznania w toku procedury upadłościowej.
Z powyższego wynika, że warto, aby wierzyciel nie tylko monitorował aktualną sytuację swoich dłużników, ale - zwłaszcza w momencie ogłoszenia ich upadłości i uzyskania informacji o tym fakcie (bądź to w drodze zawiadomienia otrzymanego od syndyka masy upadłości, albo też na skutek obwieszczenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym) - dokonał niezwłocznego zgłoszenia wierzytelności. Skuteczne działanie wierzyciela w tym zakresie nie tylko umożliwi mu udział w postępowaniu upadłościowym, ale zwłaszcza nie narazi na dodatkowe koszty, co - przy relatywnie niskich wartościach zgłaszanych wierzytelności - może mieć istotne znaczenie.
Forma dokonania zgłoszenia wierzytelności
Zgłoszenia wierzytelności dokonuje się na piśmie do właściwego sądu, który ogłosił upadłość danego dłużnika, w dwóch egzemplarzach.
Zgłoszenie wierzytelności musi spełniać wymogi formalne pisma procesowego, a więc stosownie do wymogów art. 126 k.p.c., zawierać w szczególności wskazanie sądu, do którego jest kierowane, dokładne oznaczenie wierzyciela dokonującego zgłoszenie oraz dłużnika-upadłego, oznaczenie pisma, szczegółowe określenie wierzytelności, zwięzłą treść ze wskazaniem dowodów uzasadniających roszczenie, podpisy osób uprawnionych do reprezentowania wierzyciela, wykaz załączników, a w szczególności dowodów uzasadniających zgłaszaną wierzytelność (np. umowy, faktury VAT, wyciągi bankowe, dowody wpłat, wezwania do zapłaty, orzeczenia sądowe i inną związaną z wierzytelnością korespondencję) oraz odpis z właściwego rejestru potwierdzający uprawnienie osób podpisanych na piśmie do reprezentowania wierzyciela. W przypadku gdy wierzyciela reprezentuje pełnomocnik do zgłoszenia należy także załączyć dokument pełnomocnictwa wraz z dowodem dokonania opłaty skarbowej.
Nie jest dopuszczalne zgłoszenie wierzytelności w jakiejkolwiek innej formie (np. w drodze dokumentów przesłanych elektronicznie czy też ustnie do protokołu sądowego).
Ponadto - oprócz wskazanych wyżej wymogów, jakie winno spełniać zgłoszenie wierzytelności - jego forma i zawartość muszą odpowiadać regulacjom ujętym w art. 239 i 240 p.u.n. Przepisy te, uszczegóławiając i uzupełniając unormowania art. 126 k.p.c., wskazują także, że wierzyciel winien załączać do zgłoszenia wierzytelności dokumenty uzasadniające roszczenie bądź to w oryginałach, bądź w notarialnie poświadczonych odpisach. Poświadczenia odpisów składanych dokumentów może dokonać też radca prawny lub adwokat będący jednocześnie pełnomocnikiem wierzyciela zgłaszającego daną wierzytelność. Oznacza to w praktyce, że nie jest uprawnionym do poświadczenia dokumentów załączanych do zgłoszenia radca prawny lub adwokat niebędący pełnomocnikiem wierzyciela, a nawet ten, który posiada odpowiednie pełnomocnictwo, ale nie jest osobą podpisującą składane zgłoszenie wierzytelności.
W sytuacji gdy wierzyciel nie ma możliwości załączenia do dokonywanego zgłoszenia dokumentów uzasadniających wierzytelność, winien wyjaśnić, z jakich przyczyn nie przedstawił stosownych materiałów oraz uprawdopodobnić w inny sposób (także w oparciu o zgłaszane odpowiednie wnioski dowodowe) zarówno istnienie, jak i wysokość zgłaszanej wierzytelności.
Sama wierzytelność winna być bardzo szczegółowo opisana i określona poprzez wskazanie konkretnej kwoty pieniężnej. Wierzyciel żądający stosownych odsetek musi także ująć je w dokonywanym zgłoszeniu wraz z uzasadnieniem podstawy ich naliczenia.
Wierzyciel - posiłkując się zapisami ujętymi w art. 342 p.u.n. - winien wskazać również kategorię, do której zgłaszana wierzytelność ma być zaliczona. W przypadku zgłaszania w jednym piśmie kilku wierzytelności służących temu samemu podmiotowi, wierzyciel przypisuje do każdej kwoty konkretną kategorię jej zaspokojenia. Odpowiednio należy też skonkretyzować zapisy odnoszące się do naliczanych odsetek.
W zgłoszeniu wierzytelności należy także podać zabezpieczenia związane z wierzytelnością. Jednocześnie wierzyciel składa oświadczenie, w jakiej prawdopodobnie sumie wierzytelność może nie zostać zaspokojona z przedmiotu zabezpieczenia (art. 240 pkt 5 p.u.n.). Natomiast wierzyciel dysponujący uprawnieniem do zaspokojenia się z określonego przedmiotu wchodzącego w skład masy upadłości, w stosunku do którego upadły nie jest dłużnikiem osobistym (wierzyciel rzeczowy), musi określić przedmiot zabezpieczenia, z którego to jego wierzytelność ma podlegać zaspokojeniu.
Z kolei, jeżeli w stosunku do zgłaszanej wierzytelności toczy się postępowanie sądowe lub administracyjne (niezależnie od jego stadium), wierzyciel zobowiązany jest krótko opisać stan sprawy dotyczącej danej wierzytelności przez m.in. wskazanie sądu lub organu administracji rozpoznającego sprawę, podanie sygnatury sprawy, opisanie ostatnich czynności podjętych w danej sprawie przez wierzyciela oraz sąd lub dany organ. W przeciwnym przypadku, podmiot zgłaszający wierzytelność składa stosowne oświadczenie o braku postępowania sądowego lub administracyjnego dotyczącego roszczeń zgłaszanych przez wierzyciela.
Nowelizacja prawa upadłościowego i naprawczego, obowiązująca od 2 maja 2009 r., nałożyła ponadto na wierzyciela, który jest akcjonariuszem lub wspólnikiem upadłej spółki, zobowiązanie do wskazania ilości posiadanych w tym podmiocie udziałów albo akcji, ze wskazaniem ich rodzaju (art. 240 pkt 8 p.u.n.).
Na zakończenie warto również wskazać, jakie skutki wywołuje dokonanie zgłoszenia wierzytelności. I tak, w przypadku gdy zgłoszenie wierzytelności spełnia wszystkie wymagania wskazane w art. 239 i 240 p.u.n. (które zostały opisane wyżej) nie zawierając żadnych braków formalnych, sędzia komisarz przekazuje odpis zgłoszenia syndykowi masy upadłości. Jeżeli natomiast zgłoszenie wierzytelności złożone przez podmiot nieprowadzący działalności gospodarczej (osobę fizyczną, organ administracji) i jednocześnie niereprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, nie zachowuje wymaganych warunków formalnych, to - w trybie art. 130 k.p.c. - sędzia komisarz dokonuje wezwania wierzyciela do ich uzupełnienie i zakreślając w tym celu określony termin. Bezskuteczny upływ terminu wyznaczonego dla dokonania uzupełnienia powoduje zwrot przekazanego sądowi zgłoszenia wierzytelności, które nie wywołuje żadnych skutków prawnych (np. nie przerywa biegu przedawnienia).
Natomiast - zgodnie z dyspozycją art. 242 p.u.n. - zgłoszenie wierzytelności podlega zwrotowi bez wezwania do jego uzupełnienia, jeżeli dokonuje go przedsiębiorca lub wierzyciel reprezentowany przez pełnomocnika w osobie radcy prawnego lub adwokata, w razie wystąpienia jakichkolwiek braków formalnych, przy niespełnieniu wymagań zawartych w art. 239 i 240 p.u.n., lub też innych uchybień uniemożliwiających nadanie zgłoszeniu dalszego biegu.
Takie rozwiązanie ma za zadanie zdyscyplinować wierzycieli i przyśpieszyć postępowanie, ale należy zadać sobie pytanie, czy aż tak daleko posunięte sankcje winny być stosowane do wszystkich przedsiębiorców, zwłaszcza tych prowadzących drobną działalność gospodarczą i niekorzystających z obsługi prawnej.
Podsumowując, warto także wskazać, że w przypadku zwrotu zgłoszenia wierzytelności na skutek braków formalnych dopuszczalne jest ponowne jego wniesienie. Późniejsze zgłoszenie wierzytelności (ze względu na upływ wyznaczonych terminów) może stać się jednak zgłoszeniem opóźnionym, co pociągać będzie za sobą konieczność poniesienia przez wierzyciela dodatkowych kosztów (art. 235 p.u.n.).
Skutecznie zgłoszona wierzytelność podlega weryfikacji, czy jej istnienie znajduje potwierdzenie w dokumentacji prowadzonej przez upadłego albo we wpisach w księdze wieczystej lub rejestrach.
Ze względu na wskazany wyżej szczegółowy i szeroki zakres danych, jakie powinny znaleźć się w zgłoszeniu wierzytelności oraz negatywne konsekwencje ponoszone przez wierzyciela w przypadku zaniedbań o charakterze formalnym, warto - pomimo niejednokrotnie znacznego nakładu pracy - podjąć działania skierowane na sporządzenie rzetelnego i zupełnego pod względem warunków formalnych zgłoszenia wierzytelności.
Wierzytelności nie podlegające zgłoszeniu
Prawo upadłościowe i naprawcze wprowadza pewną grupę wierzytelności, co do których nie występuje obowiązek dokonania zgłoszenia, ale są one pomimo to uznawane na liście wierzytelności sporządzanej przez syndyka masy upadłości.
Ogólnie rzecz ujmując, istnienie i wysokość tych szczególnie traktowanych w procesie upadłościowym należności przysługujących danemu wierzycielowi, a niepodlegających zgłoszeniu, musi wynikać z niepozostawiających wątpliwości dokumentów przejętych przez syndyka od upadłego.
Aktualnie od zasady obligatoryjnego zgłoszenia wierzytelności istnieje kilka wyjątków, do których można zaliczyć:
1) należności wynikające ze stosunku pracy (art. 237 p.u.n.), potwierdzone danymi z dokumentacji kadrowo-płacowej upadłego;
2) należności Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w zakresie dokonanej wypłaty i zaspokojenia roszczeń przysługujących pracownikom upadłego (art. 238 p.u.n.);
3) potwierdzone dokumentami upadłego należności przysługujące wierzycielowi osobistemu upadłego, jeżeli są one jednocześnie zabezpieczone hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym, hipoteką morską lub przez inny wpis w księdze wieczystej lub rejestrze okrętowym (art. 236 ust. 2 p.u.n.);
4) potwierdzone dokumentami upadłego należności przysługujące wierzycielowi rzeczowemu upadłego, jeżeli są one jednocześnie zabezpieczone hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym, hipoteką morską na rzeczach wchodzących w skład masy upadłości, a wierzyciel chce dochodzić swoich roszczeń z przedmiotu zabezpieczenia (art. 236 ust. 3 p.u.n.);
5) długi masy upadłości, czyli wierzytelności powstałe po dniu ogłoszenia upadłości, winny być spłacane w sposób bieżący przez syndyka masy upadłości w miarę wpływu do masy upadłości stosownych sum, gdyż są one zdziałane właśnie na skutek czynności tego organu i stanowią koszty postępowania upadłościowego zaliczane do kategorii pierwszej (art. 342 i 343 p.u.n.). Z tych względów, podmiot stający się wierzycielem masy upadłości dopiero po dacie ogłoszenia upadłości nie jest zobowiązany, oprócz przekazania syndykowi odpowiednich rachunków lub faktur VAT, dokonywać pisemnego zgłoszenia wierzytelności dla otrzymania określonej płatności.
Warto również zaznaczyć, iż - mimo tak określonego uprzywilejowania niektórych roszczeń i wierzycieli - nic nie stoi na przeszkodzie w dokonaniu formalnego zgłoszenia (oprócz należności wymienionych wyżej w pkt. 5). Stanowisko takie ma uzasadnienie w fakcie, iż wielu dłużników w praktyce prowadzi dokumentację księgowo-podatkową w sposób nierzetelny, błędny i szczątkowy, co skutkuje tym, iż syndyk masy upadłości może nie posiadać kompletnych danych co do istnienia konkretnej wierzytelności, jej wysokości oraz przysługujących wierzycielowi zabezpieczeń.
Dlatego też - dla uniknięcia niejasności w toku zgłaszania wierzytelności oraz następnie w okresie sporządzania listy wierzytelności przez syndyka masy upadłości - służby finansowo-księgowe wierzyciela winny podjąć wszelkie czynności dla ustalenia aktualnego zadłużenia upadłego, zebrania wszelkich wymaganych dowodów istnienia wierzytelności (np. umów z dłużnikiem, faktur VAT, potwierdzeń sald księgowych itp.) oraz dokonania formalnego i prawidłowego zgłoszenia wierzytelności.
Podsumowanie
Z przeprowadzonej analizy wynika, że dokonanie zgłoszenia wierzytelności w stosunku do dłużnika, wobec którego ogłoszono upadłość likwidacyjną, ma bardzo istotne znaczenie dla służb księgowych wierzyciela. Nie chodzi przy tym tylko o fakt, iż zmienia się sytuacja podmiotu, który jest zobowiązany, ale zwłaszcza o okoliczność, że skuteczne dokonanie zgłoszenia wierzytelności pozwala wierzycielowi na pełne uczestniczenie w postępowaniu upadłościowym oraz umożliwia uzyskanie zaspokojenia z likwidowanego majątku dłużnika.
Dlatego też niezwłoczne działanie wierzyciela, po uzyskaniu informacji o ogłoszeniu upadłości likwidacyjnej dłużnika, a także stałe monitorowanie kontrahentów (zwłaszcza tych, których zobowiązania są zagrożone brakiem realizacji) oraz rzetelne archiwizowanie dokumentacji jest jednym z podstawowych zadań służb księgowych wierzyciela.
Podsumowując, można mieć nadzieję, że powyższe opracowanie pozwoli na rozszerzenie zakresu informacji praktycznych związanych z pierwszą fazą postępowania upadłościowego, a także pomoże w sporządzaniu prawidłowych zgłoszeń wierzytelności, zwłaszcza przez drobnych przedsiębiorców nie korzystających z doradztwa wysoce wykwalifikowanych kancelarii prawnych.
Przykładowy wzór zgłoszenia wierzytelności
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Piotr Skorupa
radca prawny, Kancelaria Radcy Prawnego LEGIS, Kędzierzyn-Koźle
syndyk masy upadłości i tymczasowy nadzorca sądowy przy Sądzie Rejonowym w Opolu