Badania profilaktyczne przeprowadza się zarówno wśród kandydatów do pracy, jak i pracowników. Za każdym jednak razem mają one ten sam cel - sprawdzenie, czy osoba może wykonywać pracę na powierzanym jej stanowisku.
Zasadą jest, że wszystkie rodzaje badań profilaktycznych wykonywane są na koszt pracodawcy.
Rozróżnia się 3 rodzaje badań profilaktycznych:
• wstępne - wykonuje je wybrany do pracy kandydat, pracownik młodociany przenoszony na inne stanowisko pracy oraz inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe,
• okresowe - wykonywane wśród pracowników w trakcie zatrudnienia,
• kontrolne - wykonuje je pracownik, który przez co najmniej 30 dni był niezdolny do pracy wskutek choroby.
Aktualność badań
Zdarza się, że przychodzący do firmy pracownicy w poprzednim zakładzie pracowali na podobnym stanowisku. Z tego też zakładu mają wciąż aktualne badania lekarskie. Niemniej jednak takich badań nowy pracodawca nie może wykorzystać, nawet jeżeli poprzednio zajmowane stanowisko pracy było identyczne z tym, jakie pracownik ma objąć w nowej firmie. Często jest tak, że mimo wykonywania tych samych lub podobnych zadań w danej firmie warunki pracy w obu zakładach różnią się diametralnie. Badania profilaktyczne mają zaś na celu sprawdzić, czy na danym konkretnym stanowisku pracy pracownik może bezpiecznie wykonywać swoją pracę.
Nie zawsze jednak pracodawca będzie musiał kierować pracownika na ponowne badania wstępne. Istnieje przypadek, gdy „stare”, ale wciąż aktualne badanie można ponownie wykorzystać. Jest tak w sytuacji zawierania z pracownikiem kolejnej umowy o pracę na tym samym stanowisku.
Warunkiem wykorzystania aktualnego badania jest, aby:
• pracownik podjął pracę na tym samym stanowisku lub na stanowisku o takich samych warunkach pracy,
• umowa o pracę była zawarta bezpośrednio po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy z tym pracodawcą.
Może zdarzyć się i taka sytuacja, że pracownik jest zatrudniony w kilku zakładach pracy na takich samych stanowiskach. W takim przypadku, nawet jeżeli pracownik ma ważne badanie lekarskie z drugiego zakładu pracy, pracodawca zatrudniający go do pracy w swoim zakładzie musi skierować go na badania wstępne.
Badania kontrolne pracownik musi wykonać w razie trwającej co najmniej 30 dni nieobecności spowodowanej chorobą. Oznacza to, że takich badań nie musi np. przeprowadzać pracownica powracająca z urlopu macierzyńskiego czy wychowawczego, jeśli ma dalej ważne badania okresowe. Podobnie badań nie trzeba zlecać pracownikowi, który wraca z urlopu bezpłatnego.
Jeżeli natomiast w trakcie tej nieobecności stracą ważność okresowe badania kontrolne pracownika, przed przystąpieniem do pracy musi wykonać takie badania.
Może też zdarzyć się tak, że pracownik zachoruje (min. 30 dni), potem bezpośrednio uda się np. na urlop wychowawczy, w trakcie którego zdezaktualizują się jego badania okresowe. W tej sytuacji należy wykonać już tylko badania okresowe, nie ma potrzeby przeprowadzania kontrolnych.
Poza tym badania kontrolne przeprowadza się także:
• na wniosek pracownika, gdy podejrzewa on, że warunki pracy źle wpływają na jego stan zdrowia lub że zapadł na chorobę, która może mieć charakter zawodowy,
• na wniosek pracownicy w ciąży, która zgłosi niekorzystny wpływ warunków wykonywanej pracy lub nawet samej pracy na jej zdrowie.
WAŻNE!
Pracownik, który nie świadczył pracy z powodu choroby trwającej co najmniej 30 dni, może przed przeprowadzeniem badań kontrolnych wykorzystać urlop wypoczynkowy (wyrok SN z 20 marca 2008 r., II PK 214/07).
Uchylanie się od badań
Poddanie się badaniom lekarskim jest obowiązkiem pracownika. W związku z tym nie ma on możliwości odmowy wykonania zleconych mu przez pracodawcę badań.
Jeżeli pracownik nie podda się badaniom, nie można dopuścić go do wykonywania pracy. W związku z tym pracodawca może:
• w przypadku badań wstępnych dla kandydata - nie zatrudnić go,
• w przypadku badań pracownika:
- nie zapłacić za okres nieświadczenia pracy w związku z nieaktualnymi badaniami,
- zastosować karę upomnienia, nagany lub karę pieniężną,
- zwolnić pracownika dyscyplinarnie.
Badania profilaktyczne pracowników
Odmowa poddania się badaniom lub uchylanie się od ich przeprowadzenia przez pracownika w konsekwencji może doprowadzić do rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika z powodu ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych, jakim jest niewykonanie przez pracownika zgodnego z prawem polecenia pracodawcy poddania się badaniom lekarskim (wyrok SN z 10 maja 2000 r., I PKN 642/99).
Orzeczenie lekarskie
Zaświadczenie o braku przeciwwskazań do wykonywania pracy na danym stanowisku wystawia lekarz medycyny pracy sprawujący opiekę medyczną nad pracownikami. Badanie wstępne, okresowe czy kontrolne odbywa się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę. W skierowaniu tym pracodawca powinien zamieścić informacje m.in. o występowaniu na stanowisku pracy, na którym badana osoba ma być lub jest zatrudniona, czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych oraz aktualne wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia. Niemniej jednak to lekarz sprawujący opiekę profilaktyczną nad pracownikiem zadecyduje o dokładnym zakresie badania. Wyboru badań dokonuje on na podstawie skierowania od pracodawcy oraz wskazówek metodycznych w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników, stanowiących załącznik nr 1 do rozporządzenia w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy.
Jedynie lekarz medycyny pracy może przeprowadzać badania profilaktyczne i wydawać orzeczenia lekarskie o braku przeciwwskazań do wykonywania pracy na danym stanowisku. Uprawniony lekarz powinien być wpisany do rejestru lekarzy przeprowadzających badania profilaktyczne. Rejestr ten znajduje się we właściwym miejscowo wojewódzkim ośrodku medycyny pracy. Zarejestrowany w nim lekarz otrzymuje potwierdzenie wpisu do rejestru.
Zaświadczenie lekarskie stwierdzające wynik badania profilaktycznego powinno być wystawione na określonym urzędowym druku. Powinno też być podpisane przez uprawnionego lekarza i opatrzone jego pieczęcią. Jeśli któryś z powyższych wymogów nie zostanie spełniony, zaświadczenia nie można uznać za wiążące.
Katarzyna Tomaszewska
Podstawa prawna:
• art. 229 Kodeksu pracy,
• § 2 ust. 1, ust. 2, § 4, 7, 8, załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU nr 69, poz. 332 ze zm.),
• orzeczenia Sądu Najwyższego z:
- 10 maja 2000 r. (I PKN 642/99, OSNP 2001/20/619),
- 28 marca 2008 r. (II PK 214/07, OSNP 2009/15-16/194).