Udzielenie urlopu następuje na podstawie planu urlopów lub zawartego z pracownikiem porozumienia. Plan urlopów pracodawca ustala, biorąc pod uwagę wnioski pracowników i konieczność zapewnienia normalnego toku pracy (art. 163 k.p.). W planie urlopów uwzględnia się wszystkie przewidywane w danym roku urlopy, w tym także urlopy niewykorzystane w poprzednich latach.
Urlop zaległy w planie urlopów
Pracodawca ma prawo w pierwszej kolejności zaliczyć spełnione świadczenie urlopowe na poczet urlopu wypoczynkowego najwcześniej wymagalnego zgodnie z regułą zapisaną w art. 451 k.c. (stosowanego odpowiednio na gruncie prawa pracy na podstawie odesłania zawartego w art. 300 k.p.). Jeśli w kilku poprzednich latach pracownik nie wykorzystał w całości urlopu wypoczynkowego, pracodawca powinien zakwalifikować najbliższy urlop na poczet najdawniej wymagalnego urlopu.
Przykład
Z powodu wielu obowiązków członek zarządu zatrudniony w spółce na podstawie umowy o pracę dotychczas nie wykorzystał 10 dni urlopu wypoczynkowego za 2008 r. W 2009 r. także nie był na urlopie i do wykorzystania ma pełne 26 dni urlopu. W planie urlopów na 2010 r. w pierwszej kolejności należy ująć zaległy urlop za 2008 r. jako najdawniej wymagalny, następnie urlop za 2009 r. i na końcu za 2010 r.
W gestii pracodawcy pozostawia się rozstrzygnięcie, czy w planie urlopów należy ująć urlop przedawniony. Decyzja pozytywna będzie oznaczać zrzeczenie się zarzutu przedawnienia (3 lata od dnia wymagalności).
Ujęcie w planie urlopów niewykorzystanego w poprzednim roku urlopu dokonywane jest na zasadach dotyczących planowania urlopów bieżących. Należy jednak zastrzec, że pracodawca może zobowiązać pracownika do wykorzystania zaległego urlopu w pierwszych trzech miesiącach roku. Zgoda pracownika na wykorzystanie zaległego urlopu w tym terminie nie jest wymagana, gdyż art. 168 k.p. wyznacza bezwzględny obowiązek pracodawcy obwarowany dodatkowo sankcją wynikającą z art. 282 § 1 k.p. W razie sprzeciwu pracownika niewykluczone jest zastosowanie wobec niego kar porządkowych z tytułu nieprzestrzegania ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy przewidzianych w art. 108 § 1 k.p.
Sporządzenie planu urlopów poprzedza zbieranie wniosków urlopowych od pracowników. Jakkolwiek przepisy nie nakładają na pracodawcę obowiązku sporządzenia planu urlopów w określonym terminie, to zbyt późne sporządzenie planu niweczy sens tej instytucji. Plany powinny być sporządzane do końca poprzedniego roku kalendarzowego albo na początku tego roku, w którym pracownicy nabywają prawo do wypoczynku. Jest to tym bardziej istotne, jeśli weźmiemy pod uwagę obowiązek płynący z art. 168 k.p.
Procedurę sporządzania planu urlopów najlepiej opisać w regulaminie pracy, uwzględniając terminy przedkładania wniosków urlopowych oraz sposób podawania do wiadomości pracowników ustalonego planu. Przepis art. 163 § 2 k.p. wymaga ogłoszenia planu urlopów w sposób przyjęty u danego pracodawcy, a więc np. na tablicy ogłoszeń.
Zamiast sporządzać plan urlopów pracodawca może uzgodnić terminy urlopów w trybie indywidualnych porozumień z pracownikami. Jest to dopuszczalne w zakładach pracy, w których nie działa związkowa organizacja zakładowa oraz w zakładach, w których zakładowa organizacja związkowa wyrazi zgodę na odstąpienie od sporządzania planu urlopów.
Przedawnienie roszczenia o urlop
Niewykorzystanie urlopu za 2009 r. do końca marca 2010 r. nie prowadzi do utraty prawa do wypoczynku, jednak w perspektywie roszczenie o urlop może ulec przedawnieniu. Roszczenia ze stosunku pracy ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne (art. 291 § 1 k.p.). Przepis ten dotyczy również roszczenia o udzielenie urlopu wypoczynkowego (wyrok SN z 8 czerwca 1977 r., I PRN 37/77).
Roszczenie o udzielenie urlopu wypoczynkowego przedawnia się z upływem 3 lat od dnia, w którym stało się wymagalne (art. 291 § 1 k.p.), przy czym rozpoczęcie biegu tego terminu następuje bądź z końcem roku kalendarzowego, za który urlop przysługuje (art. 161 k.p.), bądź najpóźniej z końcem pierwszego kwartału roku następnego, jeżeli urlop został przesunięty na ten rok z przyczyn leżących po stronie pracownika lub pracodawcy (wyrok SN z 11 kwietnia 2001 r., I PKN 367/00).
Przykład
Jan K. ma 10 dni urlopu wypoczynkowego za 2009 r. Jeśli nie weźmie tych dni do 31 marca 2010 r., wówczas będzie miał możliwość żądania od pracodawcy wykorzystania urlopu w naturze w ciągu 3 lat, tj. do 31 marca 2013 r. Po tym terminie roszczenie pracownika ulegnie przedawnieniu.
Sąd Najwyższy odniósł się także do przedawnienia roszczenia o wypłatę ekwiwalentu za niewykorzystany urlop, stwierdzając, że z dniem rozwiązania stosunku pracy prawo pracownika do urlopu wypoczynkowego w naturze przekształca się w prawo do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop. W tym też dniu rozpoczyna bieg termin przedawnienia roszczenia o ekwiwalent pieniężny za niewykorzystane w naturze, a nieprzedawnione urlopy wypoczynkowe (wyrok SN z 29 marca 2001 r., I PKN 336/00).
Przykład
Witold B. wypowiedział stosunek pracy ze skutkiem na 31 stycznia 2010 r. Pracodawca nie wypłacił mu ekwiwalentu za niewykorzystane 7 dni urlopu w 2009 r. W celu przerwania biegu przedawnienia pracownik powinien wytoczyć przed 1 lutego 2013 r. powództwo o zapłatę ekwiwalentu.
Pracownik może przerwać bieg terminu przedawnienia przez wniesienie powództwa o udzielenie zaległego urlopu w naturze - jako wymaganego - lub o wypłatę ekwiwalentu za niewykorzystany urlop. Bieg terminu przedawnienia może być ponadto przerwany przez uznanie roszczenia przez pracodawcę. Warte podkreślenia jest to, że biegu terminu przedawnienia nie przerywa złożenie wniosku o udzielenie zaległego urlopu, gdyż jak wskazuje art. 295 k.p., czynność przerywająca bieg przedawnienia musi być przedsięwzięta bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia przed właściwym organem powołanym do rozstrzygania sporów lub egzekwowania roszczeń.
Gdyby doszło do takiej sytuacji, że pracownik rozpocząłby wykorzystywanie zaległego urlopu przed upływem terminu przedawnienia, jednak do wykorzystania pozostałaby w dalszym ciągu część tego urlopu, wówczas w odniesieniu do tej pozostałej części przedawnienie biegnie dalej.
Anna Czajkowska
Podstawa prawna:
• art. 108, 163, 168, 291, 295, 300 Kodeksu pracy,
• art. 451 Kodeksu cywilnego,
• wyroki Sądu Najwyższego z:
- 29 marca 2001 r. (I PKN 336/00, OSNP 2003/1/14),
- 11 kwietnia 2001 r. (I PKN 367/00, OSNP 2003/2/38),
- 8 czerwca 1977 r. (I PRN 37/77, niepubl.).