Pracodawca ma obowiązek opłacać składki na FEP za pracownika, który spełni łącznie następujące warunki:
• urodził się po 31 grudnia 1948 r.,
• wykonuje pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (rodzaje tych prac są wymienione w art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych).
Składkę na FEP należy opłacać za wszystkich pracowników spełniających powyższe warunki, bez względu na wymiar czasu pracy. Należne są one za okres, w którym pracownik wykonuje pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze - od dnia rozpoczęcia wykonywania takiej pracy do dnia zaprzestania jej wykonywania (art. 35 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych).
Wysokość składki na FEP
Składkę na FEP w całości finansuje płatnik składek (art. 36 ustawy o emeryturach pomostowych). Należy ją liczyć w wysokości 1,5% od tej samej podstawy wymiaru, od której są naliczane składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Podstawa wymiaru składki na FEP podlega również rocznemu ograniczeniu do 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej na dany rok. Według projektu ustawy budżetowej na 2010 r., prognozowane na 2010 r. wynagrodzenie wynosi 3146 zł. W związku z tym podstawa wymiaru składek na FEP jest ograniczona w 2010 r. do kwoty 94 380 zł (3146 zł x 30) - Obwieszczenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 11 grudnia 2009 r.
WAŻNE!
Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz składki na FEP nie może przekroczyć w 2010 r. kwoty 94 380 zł.
Wykonywanie pracy szczególnej przez część miesiąca
Jeśli pracownik w trakcie miesiąca zacznie lub przestanie wykonywać pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, składkę na FEP należy opłacić tylko za okres wykonywania takiej pracy w tym miesiącu. Oznacza to, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe należy zmniejszyć proporcjonalnie do okresu, w którym taka praca była wykonywana. Podstawa wymiaru składki na FEP za taki miesiąc będzie zatem niższa od podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.
Dodatkowa umowa cywilna
Jeśli pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wykonuje pracownik, który dodatkowo pracuje na podstawie umowy cywilnoprawnej (umowy agencyjnej, umowy zlecenia, umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące umów zlecenia lub umowy o dzieło):
• zawartej z własnym pracodawcą,
• wykonywanej na rzecz własnego pracodawcy, choć zawartej z obcym podmiotem,
podstawą wymiaru składki na FEP jest również przychód z tej dodatkowej umowy. Podstawę wymiaru składki na FEP ustala się bowiem na tych samych zasadach co podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Należy więc stosować zasadę, że przychód z dodatkowej umowy cywilnej jest traktowany do celów ubezpieczeń za przychód ze stosunku pracy.
Składka na FEP należna za okres sprzed 2010 r.
Składkę na FEP za 2010 r. należy opłacić od wszystkich wypłat, jakie pracownik wykonujący pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uzyska w tym roku. Przepisy nakładające obowiązek opłacania składek na FEP obowiązują od 1 stycznia 2010 r. i obejmują wszystkie przychody wypłacone lub postawione do dyspozycji pracownika po 31 grudnia 2009 r. W związku z tym obowiązek opłacenia składki na FEP dotyczy również tych składników wynagrodzenia należnych za okres pracy sprzed 1 stycznia 2010 r., które pracownik otrzyma np. w styczniu 2010 r.
Dotyczy to m.in. wynagrodzenia za pracę za grudzień 2009 r., które - zgodnie z obowiązującymi u pracodawcy przepisami o wynagradzaniu - zostały wypłacone w styczniu 2010 r., a także nagród, premii i wynagrodzeń rocznych za 2009 r.
Składka na FEP nie tylko za pracowników
Składki na FEP muszą być opłacane również:
• za osoby ubezpieczone z tytułu wykonywania pozarolniczej działalności twórczej lub artystycznej, tancerzy zawodowych wykonujących prace związane z bardzo ciężkim wysiłkiem fizycznym. Osoby te będą samodzielnie finansowały składkę na FEP obliczaną od obowiązującej je podstawy wymiaru składek na ich ubezpieczenia społeczne,
• za żołnierzy zawodowych oraz funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Służby Więziennej i Państwowej Straży Pożarnej. Składkę na FEP za te osoby należy opłacać od uposażenia wypłaconego im po 31 grudnia 2009 r. do dnia zwolnienia ze służby, na zasadach i w trybie określonym dla składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe przekazywanych za żołnierzy lub funkcjonariuszy zwolnionych ze służby,
• za pracowników wykonujących prace górnicze, którzy uzyskali prawo do emerytury pomostowej za okres wykonywania prac górniczych, o których mowa w art. 50c ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Za pracownika należącego do tej grupy ubezpieczonych pracodawca nie powinien opłacać składek na FEP na bieżąco za okresy miesięczne, ale jednorazowo za okres wstecz i to tylko pod warunkiem, że dany pracownik nabędzie prawo do emerytury pomostowej. W takiej sytuacji składka jest opłacana za cały okres wykonywania pracy górniczej, nie wcześniej jednak niż za okres od 1 stycznia 2010 r.
Rozliczenie składek tylko w deklaracji
Składki za wszystkich pracowników, za których wystąpi obowiązek opłacenia składek na FEP, należy wykazywać w miesięcznej deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA. Nie należy ich rozliczać w raportach ZUS RCA. Nowy wzór deklaracji, obowiązujący od 1 stycznia 2010 r., zawiera nowy blok danych - IX „Zestawienie należnych składek na Fundusz Emerytur Pomostowych”. Patrz więcej informacji o nowym formularzu ZUS DRA w Monitorze Prawa Pracy i Ubezpieczeń nr 23/2009.
Osobna wpłata składek na FEP
Płatnik ma obowiązek opłacać składki na FEP w terminie, jaki go obowiązuje w odniesieniu do składek na ubezpieczenia społeczne (art. 37 ust. 3 ustawy o emeryturach pomostowych).
Termin opłacenia składek na FEP za pracowników wykonujących prace górnicze będzie przypadał w następnym miesiącu po miesiącu, w którym organ rentowy ustali prawo do emerytury pomostowej. Oznacza to, że płatnik będzie musiał je opłacić w obowiązującym go terminie płatności (do 5., 10. lub 15. dnia miesiąca) w miesiącu następnym po miesiącu, w którym ZUS ustali prawo pracownika do emerytury pomostowej.
Wpłaty składek na FEP należy realizować na wskazany przez ZUS rachunek bankowy odrębną wpłatą. W związku z tym od stycznia 2010 r. płatnicy muszą opłacać składki 4 odrębnymi dowodami wpłaty:
• na ubezpieczenia społeczne,
• na ubezpieczenie zdrowotne,
• na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
• na Fundusz Emerytur Pomostowych.
Wzór bankowego dokumentu płatniczego, przy użyciu którego należy opłacać składki na FEP, określa załącznik do rozporządzenia Ministra Finansów z 5 listopada 2009 r. w sprawie wzoru bankowego dokumentu płatniczego należności z tytułu składek, do których poboru zobowiązany jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Zastosowanie przepisów
Do składek na FEP stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne w zakresie ich: poboru, egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika, odpowiedzialności osób trzecich i spadkobierców oraz stosowania ulg i umorzeń.
Zgłoszenie pracy szczególnej w ZUS
Za pracowników, za których jest opłacana składka na FEP, płatnik ma ponadto obowiązek składać w ZUS dokument informujący m.in. o okresie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze i o kodzie tej pracy (art. 38 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych).
W tym celu płatnik musi wypełnić specjalny formularz ZUS ZSWA - Zgłoszenie/Korekta danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Wzór tego formularza stanowi załącznik nr 17 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 23 października 2009 r. Patrz więcej informacji o formularzu ZUS ZSWA w Monitorze Prawa Pracy i Ubezpieczeń nr 23/2004.
Zgłoszenie ZUS ZSWA płatnik musi przekazywać raz na rok w terminie do 31 marca danego roku kalendarzowego za rok poprzedni. W innym terminie należy złożyć ZUS ZSWA w sytuacji, gdy:
• pracownik wystąpi o przyznanie emerytury pomostowej - ZUS ZSWA należy złożyć w ZUS w terminie 7 dni od dnia zgłoszenia wniosku,
• z wnioskiem o przyznanie emerytury pomostowej pracownik wystąpi przed przekazaniem tego zgłoszenia za poprzedni rok kalendarzowy - ZUS ZSWA należy przekazać w terminie 7 dni od dnia zgłoszenia wniosku,
• nastąpi ogłoszenie upadłości lub likwidacji płatnika - ZUS ZSWA należy przekazać nie później niż w dniu złożenia wyrejestrowania płatnika,
• ogłoszenie upadłości lub likwidacji płatnika nastąpi przed przekazaniem tego zgłoszenia za poprzedni rok kalendarzowy - ZUS ZSWA należy przekazać w terminie 7 dni od dnia zgłoszenia wniosku.
Pierwsze zgłoszenie na druku ZUS ZSWA płatnicy mają obowiązek przekazać za 2010 r. w terminie do 31 marca 2011 r. (art. 50 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych). W formularzu będą jednak musieli wykazać wyjątkowo nie tylko za poprzedni rok, ale i za rok 2009 r.
• art. 3 ust. 1 i ust. 3, art. 11, art. 35 ust. 2, art. 36, art. 37 ust. 3, art. 38 ust. 1, art. 50 ust. 1 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. Nr 237, poz. 1656),
• załącznik nr 15 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 23 października 2009 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeń danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz innych dokumentów (Dz.U. Nr 186, poz. 1444),
• załącznik do rozporządzenia Ministra Finansów z 5 listopada 2009 r. w sprawie wzoru bankowego dokumentu płatniczego należności z tytułu składek, do których poboru zobowiązany jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 202, poz.1561),
• projekt z 29 września 2009 r. ustawy budżetowej na rok 2010 r. (druk 2375, źródło: www.sejm.gov.pl),
• obwieszczenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 11 grudnia 2009 r. w sprawie kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w roku 2010 oraz przyjętej do jej ustalenia kwoty prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia.
Roman Dorawa
ekspert w zakresie ubezpieczeń społecznych