Ustawa antykryzysowa (zwana dalej ustawą), która weszła w życie 22 sierpnia 2009 r., zmieniła sytuację prawną pracowników oraz wprowadziła ograniczenia w ich zatrudnianiu na okres do 31 grudnia 2011 r.
Przejawy ograniczeń
Terminowe umowy o pracę uważane są za mniej korzystne dla pracowników niż te zawarte na czas nieokreślony. W polskim prawie wynika to chociażby z możliwości wprowadzenia do ich treści, jeżeli są zawierane na okres dłuższy niż 6 miesięcy, klauzuli dopuszczającej wcześniejsze rozwiązanie za 2-tygodniowym wypowiedzeniem. Przy takiej formie rozwiązania umowy brak jest wymogów, które istnieją, gdy wypowiada się umowę zawartą na czas nieokreślony, czyli konsultacji zamiaru wypowiedzenia z reprezentującą pracownika zakładową organizacją związkową oraz wskazania przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie umowy.
Konieczność ograniczania zatrudnienia na podstawie umów o pracę na czas określony jest także uznawana na poziomie unijnym m.in. w dyrektywie Rady nr 99/70/WE z 28 czerwca 1999 r. dotyczącej porozumienia ramowego w sprawie pracy na czas określony. Przewiduje ona trzy sposoby, za pomocą których państwa członkowskie mogą zapobiegać nadużyciom wynikającym z wykorzystywania kolejnych umów zawieranych na czas określony.
Mogą one wprowadzić do krajowego prawa pracy:
• wymóg istnienia obiektywnych powodów, uzasadniających odnowienie takich umów,
• maksymalną łączną długość kolejnych umów o pracę na czas określony,
• maksymalną liczbę odnowień takich umów.
Kodeks pracy wykorzystuje trzecią ze wspomnianych metod, stanowiąc, iż zawarcie kolejnej umowy o pracę na czas określony jest równoznaczne w skutkach prawnych z zawarciem umowy o pracę na czas nieokreślony, jeżeli poprzednio strony dwukrotnie zawarły umowę o pracę na czas określony na następujące po sobie okresy, jeśli przerwa między rozwiązaniem poprzedniej a nawiązaniem kolejnej umowy o pracę nie przekroczyła 1 miesiąca (art. 251 k.p.).
Przykład
Pracodawca zawarł z pracownikiem trzy umowy na czas określony: od 1 stycznia 2008 r. do 28 lutego 2008 r., od 15 marca 2008 r. do 15 maja 2008 r. oraz od 17 maja 2008 r. do 17 lipca 2008 r. Zawarcie ostatniej umowy powoduje nawiązanie między stronami stosunku pracy na czas nieokreślony.
Ustawa antykryzysowa wprowadza natomiast w odniesieniu do przedsiębiorców znajdujących się w przejściowych trudnościach odmienny mechanizm oparty na maksymalnej łącznej długości kolejnych umów o pracę na czas określony. Artykuł 13 ust. 1 ustawy stanowi, że okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracę na czas określony, a także łączny okres zatrudnienia na podstawie kolejnych umów o pracę na czas określony między tymi samymi stronami stosunku pracy nie może przekraczać 24 miesięcy, przy czym za kolejną umowę zawartą na czas określony uważa się umowę zawartą przed upływem 3 miesięcy od rozwiązania lub wygaśnięcia poprzedniej umowy zawartej na czas określony (art. 13 ust. 2 ustawy).
Przykłady
Gdyby w podanym powyżej przykładzie zamienić 2008 r. na 2010 r. i założyć, że do pracodawcy stosuje się przepisy ustawy, zawarcie trzeciej umowy nie byłoby równoznaczne w skutkach prawnych z zawarciem umowy o pracę na czas nieokreślony (art. 35 ust. 1 i 2 ustawy). Nie byłoby jednak także zakazane w świetle tej ustawy, ponieważ zatrudnienie trwałoby łącznie 182 dni wobec ustalonego w ustawie limitu 24 miesięcy, czyli 720 dni (art. 114 k.c. w zw. z art. 300 k.p.).
***
Zabronione przez art. 13 ustawy byłoby natomiast zawarcie z pracownikiem tylko dwóch umów na czas określony, co jest sytuacją co do zasady akceptowaną przez Kodeks pracy, gdyby ich łączny czas trwania miał przekroczyć 720 dni (np. w razie ich zawarcia na okresy od 1 września 2009 r. do 1 września 2010 r. oraz od 2 września 2010 r. do 31 października 2011 r.).
Umowy sezonowe oraz na zastępstwo
W kontekście powyższych rozważań powstaje pytanie, który z opisanych mechanizmów należy zastosować do umów o pracę na czas określony w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności lub w celu wykonywania pracy o charakterze dorywczym lub sezonowym albo zadań realizowanych cyklicznie. Przepis art. 251 § 3 k.p. wyłącza te kategorie umów spod działania kodeksowej regulacji ograniczającej zawieranie umów na czas określony. Zawarcie trzeciej kolejnej umowy tego rodzaju nigdy nie jest równoznaczne w skutkach prawnych z zawarciem umowy o pracę na czas nieokreślony.
Ustawa antykryzysowa takiego wyłączenia nie zawiera. Skoro zaś ww. przepis Kodeksu pracy wyraźnie wskazuje, że wspomniane kategorie umów są tylko szczególnymi rodzajami umów o pracę na czas określony, to brak o tym dodatkowej regulacji w ustawie oznacza, że stosuje się do nich przepisy tej ustawy, w tym art. 13.
WAŻNE!
Okres zatrudnienia u pracodawcy, do którego stosuje się przepisy ustawy antykryzysowej, na podstawie umowy o pracę na czas określony zawartej w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy lub w celu wykonywania pracy o charakterze dorywczym lub sezonowym albo zadań realizowanych cyklicznie, a także łączny okres zatrudnienia na podstawie kolejnych umów o pracę tego rodzaju między tymi samymi stronami stosunku pracy, nie może zatem przekraczać 24 miesięcy.
Praca tymczasowa jako alternatywa dla umów na zastępstwo lub sezonowych
Pojawia się jednak wątpliowść: może pracodawcy objęci ustawą antykryzysową powinni raczej w okresie jej obowiązywania zatrudniać pracowników za pośrednictwem agencji pracy tymczasowej niż zawierać we własnym imieniu umowy na zastępstwo lub sezonowe. Chociaż nie jest jednoznaczne, że art. 13 ustawy nie ma zastosowania do pracowników tymczasowych, to ewentualne następstwa przekroczenia 24-miesięcznego okresu zatrudnienia nie obciążałyby w takim przypadku pracodawcy. W praktyce jednak nie ma to większego znaczenia. Należy bowiem pamiętać, że ustawa antykryzysowa ma w omawianym zakresie charakter epizodyczny. Będzie obowiązywać niecałe dwa i pół roku, czyli niewiele ponad określony w art. 13 próg 24 miesięcy jako maksymalnego okresu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę na czas określony lub maksymalnego łącznego okresu zatrudnienia na podstawie kolejnych umów o pracę na czas określony między tymi samymi stronami stosunku pracy.
Piotr Żukowski
doradztwo prawne
Podstawa prawna:
• art. 251, 300 Kodeksu pracy,
• art. 114 Kodeksu cywilnego,
• ustawa z 1 lipca 2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców (DzU nr 125, poz. 1035),
• dyrektywa Rady nr 99/70/WE z 28 czerwca 1999 r. dotycząca porozumienia ramowego w sprawie pracy na czas określony zawartego przez UNICE, CEEP i ETUC (DzUrz WE L 175 z 10.07.1999 r.).