Zwolnienie pracownika z obowiązku świadczenia pracy nie jest uregulowane w przepisach powszechnie obowiązujących (poza szczególnymi przypadkami zatrudnienia). W związku z tym kontrowersyjne jest zagadnienie, czy w okresie tego zwolnienia pracownik może zostać wezwany do świadczenia pracy, jeżeli pojawi się taka potrzeba.
WAŻNE!
W okresie wypowiedzenia pracownik ma obowiązek świadczenia pracy. Jednocześnie świadczenie pracy jest prawem pracownika, którego nie może być on pozbawiony jednostronną decyzją pracodawcy (wyrok SN z 28 października 1998 r., I PKN 361/98).
W praktyce bywa często tak, że pracownik jest zwolniony od obowiązku wykonywania pracy w okresie wypowiedzenia z zachowaniem prawa do wynagrodzenia (warto pamiętać o obowiązku wykorzystania urlopu w okresie wypowiedzenia, ale zazwyczaj okres wypowiedzenia jest dłuższy niż urlop). Taka sytuacja może mieć miejsce za zgodą pracownika. Wyjątkowo dopuszczalne jest zwolnienie pracownika (bez jego zgody) jednostronną decyzją pracodawcy z obowiązku świadczenia pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Jest to możliwe tylko wtedy, gdy wymaga tego uzasadniony i istotny interes pracodawcy. Takie zwolnienie jest w ocenie Sądu Najwyższego możliwe ze względu na dobro pracodawcy i z poszanowaniem słusznych interesów pracownika oraz przy uznaniu tego za oczywisty wyjątek od zasady mówiącej o tym, że wynagrodzenie przysługuje tylko za pracę wykonaną (wyrok SN z 24 września 2003 r., I PK 324/02).
Zwolnienie jako oświadczenie woli
Oświadczenie pracodawcy o zwolnieniu pracownika z obowiązku świadczenia pracy jest w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego oświadczeniem woli. W sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy (art. 300 k.p.). Oznacza to, że do jednostronnego cofnięcia oświadczenia woli pracodawcy o zwolnieniu pracownika z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia ma zastosowanie przepis art. 61 k.c. Stanowi on, że odwołanie oświadczenia woli jest skuteczne, gdy doszło do adresata jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej. Z powyższej reguły wynika, że późniejsze odwołanie oświadczenia woli wymaga dla swej skuteczności zgody adresata.
Warto przy tym podkreślić, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego nie budzi wątpliwości teza o możliwości zastosowania przepisu art. 61 k.c. do oświadczeń pracodawcy składanych pracownikowi (wyroki SN: z 6 października 1998 r., I PKN 369/98, OSNP 1999/21/686; z 18 listopada 1999 r., I PKN 375/99, OSNP 2001/7/227; z 20 czerwca 2001 r., I PKN 475/00, OSNP 2003/8/204).
Przepis art. 61 k.c. stosuje się np. do cofnięcia wypowiedzenia umowy o pracę. W ocenie Sądu Najwyższego słuszne jest także jego użycie do cofnięcia oświadczenia woli pracodawcy o zwolnieniu pracownika z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia. Z utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika jednoznacznie, że późniejsze odwołanie oświadczenia woli wymaga dla swej skuteczności zgody adresata. Jeśli pracownik oświadcza, że nie zgadza się na cofnięcie oświadczenia woli pracodawcy o zwolnieniu go z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia, zgody takiej nie można domniemywać.
WAŻNE!
Skuteczne zwolnienie pracownika z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia przesądza o tym, że pracownik, który nie wyraża zgody na cofnięcie oświadczenia woli w tym przedmiocie, nie jest zobowiązany do podporządkowania się poleceniom pracodawcy świadczenia pracy we wskazanym miejscu i terminie.
W konsekwencji należy stwierdzić, że niezastosowanie się pracownika do takich poleceń pracodawcy nie stanowi ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych (wyrok SN z 5 lipca 2005 r., I PK 176/04).
Przykład
Tomasz M. był zatrudniony na stanowisku kierowniczym na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony z 12-miesięcznym okresem wypowiedzenia. 24 października 2008 r. pracodawca wypowiedział Tomaszowi M. umowę o pracę z zachowaniem okresu wypowiedzenia, w którym pracodawca zwolnił pracownika za jego zgodą od obowiązku świadczenia pracy. W piśmie z 18 marca 2009 r. pracodawca cofnął ww. oświadczenie i wezwał go do stawienia się do pracy celem jej świadczenia 25 marca 2009 r. Wskazano, że nieusprawiedliwione niestawiennictwo traktowane będzie jako ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych. W piśmie z 25 marca 2009 r. pracownik oświadczył, że na cofnięcie oświadczenia woli o zwolnieniu go z obowiązku świadczenia pracy nie wyraża zgody. Wskazał, że zgodnie z art. 61 k.c. do cofnięcia oświadczenia woli przez pracodawcę, które doszło do pracownika, niezbędna jest jego zgoda. W kolejnych pismach pracodawca stwierdził, że pracownik zwolniony z obowiązku świadczenia pracy pozostaje w dyspozycji pracodawcy i musi się liczyć z możliwością wezwania do pracy. Pracodawca ponawiał wezwania do pracy, wskazał ostateczny termin stawiennictwa na 5 lipca 2009 r. oraz nałożył karę porządkową. Ostatecznie rozwiązał z Tomaszem M. umowę o pracę w trybie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych. Za powód wskazał odmowę stawienia się do pracy w dniu 5 lipca 2009 r. Pracownik odwołał się do sądu, który uznał, że zastosowanie w tej sprawie znajdzie art. 61 k.c. Tomasz M., który przyjął oświadczenie woli pracodawcy o zwolnieniu go z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia, nie był zobowiązany do świadczenia pracy w tym okresie, oświadczenie to bowiem nie zostało skutecznie cofnięte przez pracodawcę.
Postanowienia stron
Strony mogą postanowić o możliwości skutecznego wezwania pracodawcy do wykonywania pracy przez pracownika. W tym celu mogą zawrzeć w porozumieniu o zwolnieniu z obowiązku świadczenia pracy klauzulę, że dopuszczalne jest wezwanie pracownika do pracy w tym okresie. Należy również uzgodnić liczbę dni, na które pracodawca może wezwać pracownika oraz czy wezwanie do pracy jest dopuszczalne w każdym przypadku czy tylko w określonych przez strony sytuacjach. Jeżeli zastrzeżono taką możliwość, a pracownik podejmie już zatrudnienie u innego pracodawcy, może dojść do kolizji w związku z koniecznością jednoczesnego wykonywania pracy u dwóch pracodawców.
Ewa Drzewiecka
Podstawa prawna:
• art. 52 § 1 pkt 1, art. 300 Kodeksu pracy,
• art. 61 Kodeksu cywilnego,
• wyroki Sądu Najwyższego:
- z 28 października 1998 r. (I PKN 361/98, OSNP 1999/23/750),
- z 24 września 2003 r. (I PK 324/02, OSNP 2004/18/313),
- z 5 lipca 2005 r. (I PK 176/04, OSNP 2006/9-10/154).