Od 1 stycznia 2010 r. na pracodawcach ciąży obowiązek oceny, czy dany rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika na określonym stanowisku pracy powinien być uznany za pracę w szczególnych warunkach czy o szczególnym charakterze, zgodnie z definicjami tych prac zawartymi w ustawie o emeryturach pomostowych (art. 41 ust. 4 ustawy).
Tryb uznawania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze
W celu sporządzenia wykazu stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, a także prowadzenia ewidencji osób wykonujących te prace, pracodawca powinien:
Krok 1
Ustalić, jakie rodzaje tych prac, wymienionych w wykazach w załączniku nr 1 lub nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych występują w jego firmie.
Krok 2
Ustalić, czy prace te spełniają warunki prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, czyli dokonać oceny ryzyka zawodowego.
Pracodawca oceniając ryzyko zawodowe uwzględnia wszystkie czynniki środowiska pracy występujące podczas wykonywania prac, które powinny być zidentyfikowane i zmierzone, a także bierze pod uwagę sposoby wykonywania tych prac. W związku z tym, aby zrealizować obowiązek sporządzenia wykazu stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, pracodawca nie musi dokonywać dodatkowych ustaleń ani sporządzać odrębnych pomiarów. Pracodawca, który prawidłowo dokonał oceny ryzyka zawodowego, posiada wystarczające informacje do sporządzenia wykazu stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, a także ewidencji osób wykonujących te prace.
Na stronie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej www.mpips.gov.pl jest dostępny poradnik przygotowany przez Ministerstwo oraz Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy „Zasady kwalifikacji prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze”. Poradnik w sposób szczegółowy przedstawia procedurę szacowania ryzyka zawodowego oraz metody pomiaru czynników ryzyka ujętych w ustawie o emeryturach pomostowych.
Kontrola Państwowej Inspekcji Pracy
W przypadku gdy pracodawca niesłusznie nie umieści danego pracownika w ewidencji pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, pracownikowi będzie przysługiwała skarga do Państwowej Inspekcji Pracy. Jeżeli taka skarga zostałaby uwzględniona, to wówczas PIP będzie uprawniona do nakazania pracodawcy umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
• art. 3 ust. 2, ust. 3, art. 41 ust. 4, art. 57 pkt 1 oraz załączniki do ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (DzU nr 237, poz. 1656).
Ewa Łukasik
specjalista w zakresie prawa pracy
Słowniczek:
Prace w szczególnych warunkach - prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia. Są one wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku. W zależności od występujących czynników ryzyka występują dwa rodzaje prac w szczególnych warunkach:
1) determinowane siłami natury:
• prace pod ziemią,
• prace na wodzie,
• prace pod wodą,
• prace w powietrzu,
2) determinowane procesami technologicznymi:
• prace w warunkach gorącego mikroklimatu - wykonywane w pomieszczeniach, w których wartość wskaźnika obciążenia termicznego WBGT wynosi 28 °C i powyżej, przy wartości tempa metabolizmu pracownika powyżej 130 W/m2,
• prace w warunkach zimnego mikroklimatu - wykonywane w pomieszczeniach o temperaturze powietrza poniżej 0 °C,
• bardzo ciężkie prace fizyczne - powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn - powyżej 8400 kJ, a u kobiet - powyżej 4600 kJ,
• prace w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego,
• ciężkie prace fizyczne związane z bardzo dużym obciążeniem statycznym wynikającym z konieczności pracy w wymuszonej, niezmiennej pozycji ciała.
Prace o szczególnym charakterze - prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się. Do takich prac zaliczamy m.in. prace pilotów statków powietrznych, prace członków zespołów ratownictwa medycznego, prace funkcjonariuszy ochrony kolei.