Osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą - na podstawie ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (zwanej dalej ustawą wypadkową) - w razie wypadku przy prowadzeniu tej działalności mają prawo do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego.
Utrata prawa do świadczeń
Osobom prowadzącym pozarolniczą działalność i osobom z nimi współpracującym oraz członkom ich rodzin świadczenia wypadkowe nie przysługują, jeżeli w dniu wypadku lub złożenia wniosku o przyznanie świadczeń z tytułu choroby zawodowej istnieje zadłużenie w opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne na kwotę przekraczającą 6,60 zł (art. 6 ust. 2 ustawy wypadkowej). W takim przypadku świadczenia nie przysługują do momentu spłaty całego zadłużenia.
Zobacz kalkulator składki wypadkowej >>
A zatem przedsiębiorca mający zaległości w opłacaniu składek nie otrzyma m.in.:
• zasiłku chorobowego - dla ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową,
• świadczenia rehabilitacyjnego - dla ubezpieczonego, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy,
• jednorazowego odszkodowania - dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,
• renty z tytułu niezdolności do pracy - dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.
Odzyskanie uprawnień do świadczeń
Prawo do utraconych świadczeń z ubezpieczenia społecznego można odzyskać dopiero po uregulowaniu powstałego zadłużenia. Jednak prawo do zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego, jednorazowego odszkodowania dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, oraz jednorazowego odszkodowania dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego, a także pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą wypadkową przedawnia się, jeżeli zadłużenie wobec instytucji ubezpieczeniowej nie zostanie uregulowane w okresie 6 miesięcy od dnia wypadku lub od dnia złożenia wniosku o przyznanie tych świadczeń z tytułu choroby zawodowej (art. 6 ust. 3 ustawy wypadkowej).
Przykłady
Jan K. podczas prowadzenia pozarolniczej działalności w zakresie handlu uległ wypadkowi 1 lutego 2009 r. Wobec tego, że na dzień zdarzenia miał w stosunku do ZUS zaległość z tytułu nieopłacenia składek na ubezpieczenia społeczne w wysokości 1340 zł, organ ubezpieczeniowy odmówił mu - wydając stosowną decyzję - wypłaty zasiłku chorobowego. Jednocześnie poinformował ubezpieczonego, że świadczenie to (i ewentualnie świadczenie rehabilitacyjne) zostanie mu wypłacone, jeżeli w terminie do 31 lipca 2009 r. (a więc w okresie 6 miesięcy od dnia wypadku) pokryje powstałe zadłużenie. Zainteresowany uregulował tę należność dopiero 8 sierpnia 2009 r., czyli po upływie terminu. Tak więc - zgodnie z wyżej powołanym przepisem - Jan K. utracił całkowicie możliwość odzyskania prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Zainteresowany może odwołać się od decyzji ZUS do właściwego sądu w ciągu 30 dni od daty otrzymania decyzji.
***
Właścicielka salonu fryzjerskiego podczas wchodzenia na zaplecze głównego pomieszczenia 1 marca 2009 r. potknęła się i upadła, łamiąc nogę. W chwili wypadku zalegała ze składkami na ubezpieczenia społeczne w kwocie 840 zł, dlatego ZUS wydał decyzję, w której odmówił jej prawa do świadczeń z tytułu wypadku przy pracy. 2 listopada 2009 r. zainteresowana zdołała spłacić całą zaległość z tytułu składek i wówczas wystąpiła z wnioskiem o przyznanie jej jednorazowego odszkodowania z tytułu uszczerbku na zdrowiu, który powstał podczas prowadzenia pozarolniczej działalności. ZUS jednak odmówił jej przyznania tego świadczenia, wskazując jednocześnie, że prawo do jednorazowego odszkodowania uległo już przedawnieniu, gdyż nie spłaciła ona zadłużenia w ciągu 6 miesięcy od dnia wypadku.
Okres sześciu miesięcy jest terminem prawa materialnego i jego upływ powoduje wygaśnięcie prawa do omawianych świadczeń.
Przedawnienie prawa do świadczeń - pogląd ZUS i SN
W ustawie wypadkowej ustawodawca nie zamieścił żadnych unormowań dotyczących zawieszenia lub przerwania biegu przedawnienia prawa do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego. Powoduje to wiele nieporozumień. Inny pogląd na sprawę przedawnienia wyraża ZUS, a inny - Sąd Najwyższy.
Kontrowersyjny pogląd w tej sprawie wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z 6 marca 2008 r. (II UK 132/07). Uznał on, że nieuregulowanie w ustawie wypadkowej zawieszenia i przerwania biegu przedawnienia, o których mowa w art. 6 ust. 8 tej ustawy, nie oznacza wcale, że złożenie przez ubezpieczonego (uprawnionego do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego) wniosku o jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy do właściwego organu rentowego nie przerywa biegu tego przedawnienia.
Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego dla osoby prowadzącej działalność
Według Sądu nie można zaakceptować sytuacji, w której organ rentowy (ZUS) mógłby z własnej opieszałości wywodzić korzystne dla siebie skutki prawne w postaci przedstawienia skutecznego zarzutu przedawnienia wobec skarżącej, której nie można zarzucić braku staranności dbania o własne interesy. Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że mimo braku stosownej regulacji w tej sprawie w ustawie wypadkowej należy stosować zasadę, iż złożenie wniosku o świadczenie z ubezpieczenia wypadkowego przerywa bieg przedawnienia. Ponadto Sąd stwierdził (wyrok z 5 marca 2008 r., III UK 78/07), że w przypadku zbyt późnego poinformowania wnioskodawców o istnieniu zadłużenia z tytułu nieopłacenia składek i jego konsekwencjach wpływających na możliwość wystąpienia o wypłatę jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy zasadny jest zarzut naruszenia zasad współżycia społecznego i nadużycia prawa podmiotowego przez powołanie się na upływ terminu przedawnienia roszczenia o jednorazowe odszkodowanie.
Takie stanowisko może więc pozwolić ubezpieczonym na uzyskanie świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego, mimo że z literalnej treści przepisów ustawy wypadkowej wynika coś zupełnie przeciwnego.
ZUS jednak nie zgadza się z takim poglądem i zwraca uwagę, że zgodnie z przepisami ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, to na ubezpieczonym ciąży obowiązek terminowego opłacania składek, a ZUS nie musi każdorazowo informować go o powstałych zaległościach w regulowaniu należnych składek.
ZUS twierdzi, że wyrok Sądu Najwyższego w omawianej sprawie nie stanowi wykładni prawa, dlatego w dalszym ciągu stosuje - bez żadnych ulg - literalny przepis ustawy wypadkowej i nie przyznaje świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego, w przypadku gdy ubezpieczony - poszkodowany w wyniku wypadku przy pracy wystąpi o świadczenia, mając równocześnie zadłużenie w opłacaniu składek przekraczające 6,60 zł w dniu wypadku. Zgodnie ze stanowiskiem ZUS i przepisami ustawy wypadkowej ubezpieczony odzyska prawo do świadczeń, jeżeli ureguluje powstałe zadłużenie w ciągu 6 miesięcy od dnia zaistnienia wypadku. Jeżeli więc świadczeniobiorca wnoszący o uzyskanie np. jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy nie zgadza się z odmowną decyzją ZUS w sprawie przyznania tego świadczenia, wówczas powinien złożyć odwołanie od tej decyzji do właściwego sądu. Należy jednak pamiętać o tym, że nie wszystkie sądy wydają jednakowe orzeczenia (wyroki) w przedmiotowej sprawie.
Barbara Zabieglińska
specjalista ds. ubezpieczeń społecznych
Podstawa prawna:
• ustawa z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (DzU z 2009 r. nr 167, poz. 1322 ze zm.),
• ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm.),
• wyrok Sądu Najwyższego z 6 marca 2008 r. (II UK 132/07, OSNP 2009/11-12/158).