Pracodawca nie może zastosować wobec pracownika kary porządkowej po upływie 2 tygodni od chwili, w której dowiedział się o popełnionym przez pracownika naruszeniu oraz po upływie 3 miesięcy od dnia popełnienia takiego naruszenia.
Przy stosowaniu kary bierze się pod uwagę w szczególności:
• rodzaj naruszenia obowiązków pracowniczych,
• stopień winy pracownika,
• jego dotychczasowy stosunek do pracy.
Należy podkreślić, że elementem koniecznym w postępowaniu nakładania kary porządkowej jest wysłuchanie pracownika. Nałożenie kary bez wysłuchania pracownika stanowi uchybienie proceduralne. Wysłuchanie umożliwia pracownikowi złożenie wyjaśnień przed uruchomieniem procedury ukarania. Ma ono na celu możliwość wniesienia sprzeciwu, a w razie jego nieuwzględnienia - dochodzenie uchylenia kary na drodze sądowej.
Moment nałożenia kary porządkowej na pracownika
Wątpliwości budzi kwestia związana ze wskazaniem konkretnego momentu, który uważa się za chwilę nałożenia na pracownika kary porządkowej, od którego liczy się 7-dniowy termin na wniesienie sprzeciwu. Za dzień nałożenia kary uznaje się dzień, w którym pracownik został zawiadomiony o ukaraniu, a nie dzień, w którym pracodawca podjął taką decyzję.
Należy jednak wyjaśnić, że w doktrynie prawa pracy można spotkać się również ze stanowiskiem, iż dniem nałożenia kary jest dzień, w którym pracodawca podpisał pismo o ukaraniu. Taka opinia wydaje się jednak niezasadna, dopuszczałaby ukaranie pracownika, o którym mógłby on zostać powiadomiony po dowolnie długim okresie.
W sprawie chwili uznawanej jako moment nałożenia kary porządkowej wypowiedział się również Sąd Najwyższy w wyroku z 4 marca 1999 r., stwierdzając, że „zastosowanie kary następuje w chwili podpisania pisma o ukaraniu, gdyż wtedy wewnętrzna wola przełożonego otrzymuje swój zewnętrzny, formalny wyraz. Natomiast z punktu widzenia skutków takiej decyzji dla pracownika (art. 110 i 112 § 1 k.p.) istotne znaczenie ma chwila zawiadomienia go na piśmie o zastosowanej karze”. W świetle tego wyroku za dzień nałożenia kary będzie uznawany dzień podpisania przez pracodawcę oświadczenia woli o ukaraniu. Jednak skutki prawne dla pracownika, np. możliwość złożenia sprzeciwu, powstaną dopiero po otrzymaniu zawiadomienia na piśmie.
Przykład
Jan K. w lipcu 2009 r. notorycznie spóźniał się do pracy z uwagi na utrudnienia komunikacyjne. Po kolejnym spóźnieniu 10 lipca 2009 r. przygotowano zawiadomienie o nałożeniu kary nagany. Pracodawca podpisał je i po kolejnych 2 dniach bezskutecznych ustnych upomnień 12 lipca 2009 r. wręczył je pracownikowi. A zatem zdarzenie nastąpiło 10 lipca, natomiast dniem powodującym skutki prawne dla ukaranego pracownika będzie 12 lipca, wtedy to skutecznie doręczono mu zawiadomienie o ukaraniu. Od tego dnia liczy się też 7-dniowy termin na wniesienie sprzeciwu.
Kary porządkowe wobec pracowników
Zawiadomienie o nałożeniu kary musi być złożone w formie pisemnej i zawierać pouczenie o możliwości wniesienia sprzeciwu. Brak pouczenia stanowi uchybienie formalne zawiadomienia. Z uwagi na brak możliwości przywrócenia terminu do wniesienia sprzeciwu od nałożonej kary należy uznać, że niewłaściwe zawiadomienie o nałożeniu kary porządkowej przesądza o jej nieistnieniu.
Możliwość złożenia sprzeciwu wobec bezprawnie zastosowanej kary
Ukarany pracownik może wnieść sprzeciw do pracodawcy, jeżeli nałożenie kary nastąpiło z naruszeniem przepisów.
Podstawę wniesienia sprzeciwu może stanowić:
• zastosowanie kary po upływie ustawowych terminów,
• nałożenie kary nadmiernie uciążliwej w stosunku do przewinienia,
• naruszenie trybu nakładania kar porządkowych przez np. brak uprzedniego wysłuchania pracownika.
Pracodawca przed podjęciem decyzji o uwzględnieniu lub odrzuceniu sprzeciwu ma obowiązek wystąpić do zakładowej organizacji związkowej reprezentującej pracownika o stanowisko w sprawie. Ustawodawca nie wskazuje jednak:
• terminu, w którym pracodawca powinien zwrócić się do organizacji związkowej o opinię,
• kiedy organizacja ta powinna udzielić odpowiedzi oraz
• jakie skutki powoduje brak zasięgnięcia opinii związków w tej kwestii.
Ponadto pracodawca nie jest związany stanowiskiem wyrażonym przez związek zawodowy. Odrzucenie jednak sprzeciwu bez rozpatrzenia przez pracodawcę stanowiska zakładowej organizacji związkowej może stanowić podstawę uchylenia kary przez sąd pracy.
Gdy w zakładzie pracy nie działa organizacja związkowa lub ukarany pracownik nie jest reprezentowany przez żadną organizację związkową, pracodawca może samodzielnie odrzucić sprzeciw lub częściowo go uwzględnić, łagodząc karę nałożoną na pracownika, a odrzucić w pozostałej części.
Ustawodawca uregulował także prawne znaczenie milczenia pracodawcy. W przypadku milczącego nieodrzucenia sprzeciwu przez pracodawcę, niezależnie od zaistniałych powodów, z upływem kodeksowego terminu uważa się go za uwzględniony.
Przykład
5 czerwca 2009 r. ukarano Bogdana N. upomnieniem za palenie papierosów w zakładzie pracy poza miejscem do tego wyznaczonym. Pracodawca sprawdził wszystkie okoliczności i 8 czerwca 2009 r. wręczył mu zawiadomienie o nałożeniu kary. Bogdan N. złożył sprzeciw od nałożonej kary 15 czerwca, lecz pracodawca nie odrzucił sprzeciwu w terminie. Jest to zatem równoznaczne z jego uwzględnieniem.
Powództwo do sądu pracy o uchylenie kary
Pracownik ma prawo dochodzić na drodze sądowej uchylenia nałożonej kary, ale dopiero po wyczerpaniu trybu odwoławczego. Jeżeli pracownik wystąpi z pozwem sądowym przed wyczerpaniem tego trybu, sąd przekaże go pracodawcy do rozpatrzenia jako sprzeciw od nałożonej kary. Przepisy Kodeksu pracy nie zobowiązują pracodawcy do pouczenia pracownika o możliwości wystąpienia na drogę sądową.
Sąd pracy, rozpatrując takie powództwo, może je oddalić lub uchylić karę (w razie naruszenia prawa przez pracodawcę lub niewspółmierności kary w stosunku do przewinienia).
Sąd nie jest uprawniony do zmiany kary.
Ważne terminy
Jeżeli zastosowanie kary nastąpiło z naruszeniem przepisów, pracownik może w ciągu 7 dni od dnia zawiadomienia go o ukaraniu wnieść sprzeciw. Uchybienie temu terminowi nie powoduje jego przywrócenia i pracodawca może odrzucić sprzeciw bez merytorycznego uzasadnienia.
Pracodawca może w ciągu 14 dni od wniesienia sprzeciwu:
• odrzucić go (w całości lub części),
• uwzględnić, czyli uchylić nałożoną karę.
Małgorzata Podgórska
Podstawa prawna:
• art. 108-112 Kodeksu pracy,
• wyrok SN z 4 marca 1999 r. (I PKN 605/98, OSNP 2000/8/307),
• uchwała SN z 18 czerwca 2002 r. (III PZP 10/02, OSNP 2002/21/514).