Na każdym pracodawcy - o czym zdają się niektórzy zapominać - ciążą nie tylko obowiązki ściśle wynikające ze zobowiązaniowego stosunku pracy. Przede wszystkim pracownik, a niekiedy nawet i jego rodzina, powinien móc liczyć na różnego rodzaju udogodnienia i pomoc, jeżeli mieści się to w możliwościach pracodawcy. Ponieważ nakaz taki wypływa jedynie z ogólnych zasad prawa pracy (tylko niekiedy konkretyzowanych przepisami szczegółowymi), przepis ten nie zawsze będzie miał charakter bezwzględnie obowiązujący.
WAŻNE!
Różnica między „powinnością” a „obowiązkiem” sprowadza się do tego, że pracownik dysponuje bądź nie dysponuje środkami prawnymi umożliwiającymi mu egzekwowanie tego uprawnienia, np. gdy odpowiednia regulacja w tym zakresie wynika z ustawy bądź układu zbiorowego pracy.
Co więcej, ocena własnych możliwości zawsze będzie należała do pracodawcy, a jedynie w ściśle określonych przypadkach jest ona częściowo ograniczana.
Może mieć to miejsce np. w odniesieniu do konieczności tworzenia niektórych funduszy w ramach posiadanych środków finansowych, które będą gwarantowały wsparcie pracownikom oraz zaspokajanie ich potrzeb.
Społeczna działalność pracodawców powinna obejmować jedynie wskazane przepisem rodzaje spraw, czyli:
• bytowe (np. prowadzenie stołówki, sklepiku na terenie zakładu pracy, przedszkola, żłobka),
• socjalne (np. wsparcie finansowe wypoczynku),
• kulturalne (np. dofinansowanie biletów do kina czy zajęć sportowych).
Ponadto w ramach tej zasady zakład pracy przez nawiązanie stosunku pracy przyjmuje na siebie jednocześnie zobowiązanie pieczy nad rzeczami pracownika wniesionymi do zakładu w związku z pracą.
Nie tylko fundusz socjalny
Podstawowym funduszem, jaki mają obowiązek tworzyć niektórzy pracodawcy, jest fundusz świadczeń socjalnych regulowany odrębną ustawą.
Fundusz prowadzą pracodawcy zatrudniający według stanu na dzień 1 stycznia danego roku co najmniej 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty. Jedynie pracodawcy prowadzący działalność w formach organizacyjno-prawnych jednostek sektora finansów publicznych (ustawa z 26 listopada 1998 r. o funduszach publicznych) mają obowiązek stworzenia funduszu bez względu na liczbę zatrudnionych.
Pracodawca ma w zasadzie dużą swobodę w określeniu, na jakie cele będą służyły środki funduszu. Mogą one zatem objąć np. dofinansowanie wypoczynku, ale również wszelkiego rodzaju pomoc materialną czy bezzwrotną pomoc na cele mieszkaniowe.
Zasady przeznaczania środków funduszu socjalnego na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej oraz zasady i warunki korzystania z funduszu socjalnego ustala pracodawca w regulaminie uzgodnionym z zakładowymi organizacjami związkowymi. Przyznawanie tych świadczeń ma być uzależnione od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu. Krąg osób może być bardzo szeroki, od pracowników i ich rodziny, emerytów i rencistów do byłych pracowników i ich rodziny oraz innych osób, którym pracodawca przyznał w regulaminie prawo korzystania ze świadczeń socjalnych finansowanych z funduszu.
Podnoszenie kwalifikacji
Z kolei ułatwianie pracownikom podnoszenia kwalifikacji ma dużo silniejszy wydźwięk. Obowiązek wynikający z tej zasady ma nie tylko rangę podstawowej zasady prawa pracy, ale został też zaliczony do najważniejszych obowiązków pracodawcy. Skonkretyzowany jest przede wszystkim w przepisach działu IX Kodeksu pracy poświęconego zatrudnianiu młodocianych oraz w rozporządzeniu w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych. W szczególności odnosi się on jednak do pieczy nad pracownikami młodocianymi, wobec których na pracodawcy ciąży powinność umożliwienia im stałego rozwoju zawodowego. W doktrynie wskazuje się, że zasada ta nie odnosi się jedynie do kwalifikacji niezbędnych do należytego wykonywania aktualnej pracy albo też do kwalifikacji przydatnych do pracy, którą pracownik może świadczyć u tego pracodawcy w przyszłości. Powinna ona również objąć możliwość pozyskiwania innych umiejętności niezbędnych do ogólnego rozwoju pracowników.
Udogodnienia dla szkolącego się pracownika
Zakres świadczeń przysługujących pracownikowi jest zróżnicowany w zależności od formy kształcenia (szkolnej lub pozaszkolnej) oraz od tego, czy pracownik podjął naukę na podstawie skierowania z zakładu pracy, czy też kształci się bez takiego skierowania.
Pracownik może przede wszystkim liczyć na dofinansowanie i dodatkowy urlop szkoleniowy (nawet do kilkudziesięciu dni) oraz zwolnienie z części dnia pracy, chyba że dodatkowe kształcenie podjął z własnej inicjatywy. Wówczas przysługuje mu urlop bezpłatny w wymiarze ustalonym na zasadzie porozumienia między zakładem pracy a pracownikiem.
WAŻNE!
Obowiązek ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych nie oznacza, że pracownik może domagać się od pracodawcy zorganizowania i przeprowadzenia określonego rodzaju szkolenia.
Zwrot kosztów kształcenia pracowników
Ponadto warto przypomnieć, że pracodawca, który zatrudnia w zakładzie pracy co najmniej 20 pracowników i organizuje szkolenia przygotowujące ich do pracy na innych stanowiskach, może otrzymać na swój wniosek zwrot kosztów szkolenia pracowników z Funduszu Pracy. Wniosek powinien być złożony w powiatowym urzędzie pracy, a zwrot następuje do wysokości 50%, jednak nie więcej niż do wysokości przeciętnego wynagrodzenia na jedną osobę. Warunkiem zwrotu kosztów jest również zatrudnienie takiego pracownika po ukończeniu szkolenia i zgodnie z jego kierunkiem na innych stanowiskach pracy przez okres co najmniej 12 miesięcy.
Jakub Kaniewski
aplikant adwokacki
Podstawa prawna:
• art. 16, 17, art. 94 pkt 6 i 8, art. 102, 103 Kodeksu pracy,
• ustawa z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (DzU z 1996 r. nr 70, poz. 335 ze zm.),
• ustawa z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (DzU z 2008 r. nr 69, poz. 415 ze zm.),
• rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (DzU nr 103, poz. 472 ze zm.),
• wyroki Sądu Najwyższego:
- z 15 lipca 1987 r. (I PRN 25/87, OSNCP 1988/12/180),
- z 26 lipca 1979 r. (I PRN 76/79, OSP 1980/4/75),
- z 25 maja 2000 r. (I PKN 657/99, OSP 2002/6/89).