Profilaktyczne posiłki i napoje

Pracodawca zobowiązany jest do zapewnienia nieodpłatnie odpowiednich posiłków i napojów każdemu pracownikowi zatrudnionemu w warunkach szczególnie uciążliwych, jeśli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych (art. 232 k.p.).

Kwestie związane z rodzajem posiłków, ich wydawaniem i konkretnymi wymaganiami zostały określone w rozporządzeniu w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (zwanym dalej rppin). Dodatkowo część regulacji związanych z tą problematyką zostało zawartych w rozporządzeniu w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (zwanym dalej ropbhp).

Zgodnie z obowiązującymi przepisami to właśnie pracodawca ustala stanowiska pracy, na których zatrudnieni pracownicy powinni otrzymywać posiłki i napoje, oraz szczegółowe zasady ich wydawania. Czyni to w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, a jeżeli taka nie istnieje u danego pracodawcy, ustaleń takich dokonuje sam pracodawca po uzyskaniu opinii przedstawicieli pracowników.

Napoje dla pracowników 

WAŻNE!

Posiłki i napoje wydawane są pracownikom w dniach wykonywania prac uzasadniających ich wydawanie, a pracownikom nie przysługuje ekwiwalent pieniężny za niewykorzystane posiłki i napoje.

Posiłki profilaktyczne

Pracodawca zapewnia posiłki pracownikom wykonującym prace:

• związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 2000 kcal (8375 kJ) u mężczyzn i powyżej 1100 kcal (4605 kJ) u kobiet,

• związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet, wykonywane w pomieszczeniach zamkniętych, w których ze względów technologicznych utrzymuje się stale temperatura poniżej 10^oC lub wskaźnik obciążenia termicznego (WBGT) wynosi powyżej 25^oC,

• związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet, wykonywane na otwartej przestrzeni w okresie zimowym; za okres zimowy uważa się okres od 1 listopada do 31 marca,

• pod ziemią (§ 3 ust. 1).

Dodatkowo pracodawca zapewnia posiłki pracownikom zatrudnionym przy usuwaniu skutków klęsk żywiołowych i innych zdarzeń losowych (§ 3 ust. 2 rppin).

Posiłki profilaktyczne powinny zawierać:

• około 50-55% węglowodanów,

• 30-35% tłuszczów,

• 15% białek.

Powinny one posiadać wartość energetyczną ok. 1000 kcal (4187 kJ) i być wydawane w formie jednego dania gorącego w czasie regulaminowych przerw w pracy - w zasadzie po 3, 4 godz. pracy.

Posiłek, który pozwoli na wyrównanie bilansu energetycznego, należy zapewnić pracownikom wykonującym bardzo ciężką pracę fizyczną, która wymaga użycia dużej siły, czyli taką, która powoduje wydatek energetyczny powyżej 2000 kcal (8374 kJ) u mężczyzn i powyżej 1100 kcal (4605 kJ) u kobiet.

Wydatek energetyczny to ilość energii cieplnej produkowanej przez organizm podczas wykonywania jakiejkolwiek czynności, w tym związanej z wykonywaną pracą. Stanowi on podstawę oceny kosztu energetycznego takiej pracy, według jej uciążliwości. Oceny wydatku energetycznego może dokonać każda osoba lub firma, która ma odpowiednią wiedzę i doświadczenie w tym zakresie.

Wydatek energetyczny, a - co za tym idzie - liczba profilaktycznych posiłków zależy również od klimatu. Praca w gorącym klimacie spowoduje wyższy wydatek energetyczny niż taka sama praca w warunkach komfortu cieplnego. W związku z tym uzasadnione jest podawanie posiłków pracownikom już wtedy, gdy wykonują oni ciężką pracę fizyczną, czyli powodującą wydatek energetyczny ponad 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i ponad 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet.

Natomiast podczas wykonywania pracy w warunkach zimnego mikroklimatu (w niskich temperaturach) obowiązkowe jest wyrównywanie bilansu cieplnego organizmu. Podawanie posiłków profilaktycznych w warunkach mikroklimatu zimnego jest uzasadnione wówczas, gdy wykonywana jest ciężka praca zarówno w pomieszczeniach zamkniętych, jak i na otwartej przestrzeni w okresie zimowym.

Nie w każdym budynku pracodawca może zapewnić pracownikom warunki do spożywania profilaktycznych posiłków. Wtedy rozwiązaniem jest zapewnienie pracownikom możliwości korzystania w czasie pracy z takich posiłków w wybranych punktach gastronomicznych bądź dostarczenie pracownikom produktów do samodzielnego przyrządzania posiłków w czasie pracy (§ 2 ust. 2 rppin).

Napoje profilaktyczne

Na pracodawcy ciąży również obowiązek zapewnienia pracownikom:

• wody zdatnej do picia lub innych napojów wszystkim pracownikom oraz

• wody i innych napojów (np. wody mineralnej, herbaty, soków owocowych) pracownikom zatrudnionym stale lub okresowo w warunkach szczególnie uciążliwych (art. 112 ropbhp).

Pracodawca zapewnia napoje pracownikom zatrudnionym:

• w warunkach gorącego mikroklimatu, charakteryzującego się wartością wskaźnika obciążenia termicznego (WBGT) powyżej 25^oC,

• w warunkach mikroklimatu zimnego, charakteryzującego się wartością wskaźnika siły chłodzącej powietrza (WCI) powyżej 1000,

• przy pracach na otwartej przestrzeni przy temperaturze otoczenia poniżej 10^oC lub powyżej 25^oC,

• przy pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet,

• na stanowiskach pracy, na których temperatura spowodowana warunkami atmosferycznymi przekracza 28^oC.

Pracodawca dostarcza pracownikom napoje w ilości zaspokajającej potrzeby pracowników. Muszą być one odpowiednio zimne lub gorące w zależności od warunków wykonywania pracy, a w przypadku prac szczególnie uciążliwych powinny być również wzbogacone w sole mineralne i witaminy. Muszą także być dostępne dla pracowników w ciągu całej zmiany roboczej i w ilości zaspokajającej ich potrzeby.

WAŻNE!

Za naruszenie przepisów i zasad bhp dotyczących m.in. posiłków profilaktycznych oraz napojów pracodawca lub osoby kierujące pracownikami mogą zostać ukarani przez inspektora pracy Państwowej Inspekcji Pracy karą grzywny w postaci mandatu karnego w wysokości do 2000 zł, a w przypadku recydywy - 5000 zł. W razie skierowania sprawy do sądu grodzkiego grzywna może wynosić od 1000 do 30 000 zł.

KATARZYNA TOMASZEWSKA

Podstawa prawna

• art. 232 Kodeksu pracy,

• § 1-8 rozporządzenia Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (DzU nr 60, poz. 279),

• § 112 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.).