Osoby prowadzące działalność pozarolniczą oraz osoby z nimi współpracujące podlegają ubezpieczeniu chorobowemu na zasadach dobrowolności.
Przystąpienie do ubezpieczenia chorobowego uprawnia te osoby, po spełnieniu określonych warunków, do następujących świadczeń:
• zasiłku chorobowego,
• świadczenia rehabilitacyjnego,
• zasiłku macierzyńskiego i
• zasiłku opiekuńczego.
Zasiłek chorobowy po okresie wyczekiwania
Osoby prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące, jako podlegające ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie, nabywają prawo do zasiłku chorobowego po upływie wymaganego okresu ubezpieczenia. Od 1 stycznia 2009 r. okres ten wynosi 90 dni (do 31 grudnia 2008 r. - 180 dni.)
Zmiana polegająca na skróceniu okresu wyczekiwania oznacza, że gdy osoba prowadząca pozarolniczą działalność jest niezdolna do pracy z powodu choroby 1 stycznia 2009 r., a okres podlegania przez nią dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu przed 1 stycznia 2009 r. wynosi co najmniej 90 dni, to od 91. dnia tego ubezpieczenia, nie wcześniej jednak niż od 1 stycznia 2009 r., nabywa prawo do zasiłku chorobowego.
Przykład
Osoba prowadząca pozarolniczą działalność od 1 września 2008 r. podlega wszystkim rodzajom ubezpieczeń społecznych, w tym także od tej daty dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Od 10 grudnia 2008 r. do 23 stycznia 2009 r. osoba ta była niezdolna do pracy z powodu choroby i za ten okres oddział ZUS odmówił prawa do zasiłku chorobowego z powodu braku wymaganego okresu ubezpieczenia chorobowego - 180 dni. Ponieważ 1 stycznia 2009 r. osoba ta ma wymagany okres ubezpieczenia chorobowego (90 dni), oddział ZUS dokona wypłaty zasiłku chorobowego za okres od 1 do 23 stycznia 2009 r.
Zasiłek chorobowy przysługuje także osobie prowadzącej pozarolniczą działalność lub osobie z nią współpracującej, której okres 90 dni ubezpieczenia chorobowego upływa po 31 grudnia 2008 r. w trakcie orzeczonej niezdolności do pracy.
Przykład
Osoba prowadząca pozarolniczą działalność od 15 października 2008 r. podlega wszystkim rodzajom ubezpieczeń społecznych, w tym dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Od 7 do 30 stycznia 2009 r. jest niezdolna do pracy z powodu choroby. Ponieważ 12 stycznia 2009 r. upływa wymagany okres ubezpieczenia chorobowego (90 dni), oddział ZUS dokona wypłaty zasiłku chorobowego za okres od 13 do 30 stycznia 2009 r. Okres od 7 do 12 stycznia 2009 r. jest okresem wyczekiwania na prawo do zasiłku.
Należy pamiętać, że do okresu ubezpieczenia chorobowego uprawniającego do zasiłku chorobowego zalicza się poprzednie okresy podlegania temu ubezpieczeniu, jeżeli przerwa w ubezpieczeniu nie przekracza 30 dni. Nie ma przy tym znaczenia, czy poprzednie ubezpieczenie chorobowe było obowiązkowe czy dobrowolne.
Przykład
Osoba prowadząca pozarolniczą działalność od 1 stycznia 2009 r. z tym dniem została objęta na swój wniosek także ubezpieczeniem chorobowym. Wcześniej w okresie od 1 stycznia 2007 r. do 12 grudnia 2008 r. była zatrudniona na podstawie umowy o pracę. W okresie od 12 do 23 stycznia 2009 r. osoba ta była niezdolna do pracy z powodu choroby. Ponieważ przerwa między obecnym a poprzednim ubezpieczeniem nie przekracza 30 dni, a łącznie ubezpieczenie to trwało ponad 90 dni, ubezpieczonemu przysługuje zasiłek chorobowy od pierwszego dnia tej niezdolności, bez okresu wyczekiwania.
Powyższa zasada obowiązuje także w przypadku, gdy niezdolność do pracy z powodu choroby powstanie po okresie przerwy w ubezpieczeniu chorobowym z powodu zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej, na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej. Wówczas do okresu ubezpieczenia wymaganego do nabycia prawa do zasiłku chorobowego dolicza się poprzednie okresy podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, jeżeli przerwa spowodowana zawieszeniem działalności nie przekracza 30 dni.
Przykład
Osoba prowadząca działalność gospodarczą od 1 czerwca 2006 r. zawiesiła działalność w okresie od 1 grudnia 2008 r. do 31 stycznia 2009 r. W okresie od 1 czerwca 2006 r. do 30 listopada 2008 r. podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, natomiast nie podlegała temu ubezpieczeniu w okresie zawieszenia działalności. Po wznowieniu działalności, w okresie od 9 do 20 lutego 2009 r., chorowała. W związku z tym, że przerwa w ubezpieczeniu chorobowym z powodu zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej była dłuższa niż 30 dni, do okresu ubezpieczenia wymaganego do nabycia prawa do zasiłku chorobowego nie zalicza się poprzedniego okresu ubezpieczenia chorobowego przed zawieszeniem działalności. Ubezpieczony nie ma zatem prawa do zasiłku chorobowego za okres choroby od 9 do 20 lutego 2009 r., ponieważ nie ma wymaganego okresu 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego.
Do okresu ubezpieczenia chorobowego z tytułu prowadzonej działalności pozarolniczej zalicza się natomiast poprzednie okresy ubezpieczenia, nawet gdy przerwa między nimi jest dłuższa niż 30 dni, jeżeli przerwa ta jest spowodowana urlopem wychowawczym, urlopem bezpłatnym lub odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego.
Bez okresu wyczekiwania
Prawo do zasiłku chorobowego bez okresu wyczekiwania przysługuje, jeżeli osoba prowadząca działalność pozarolniczą lub osoba z nią współpracująca jest:
• absolwentem szkoły lub szkoły wyższej i została objęta ubezpieczeniem chorobowym lub przystąpiła do tego ubezpieczenia w ciągu 90 dni od dnia ukończenia szkoły lub uzyskania dyplomu ukończenia studiów wyższych,
• niezdolna do pracy z powodu wypadku w drodze do pracy lub z pracy,
• byłym posłem lub senatorem, który po zakończeniu sprawowania mandatu posła lub senatora przystąpił do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od ukończenia kadencji.
Zasiłek chorobowy przysługuje osobie prowadzącej pozarolniczą działalność oraz osobie z nią współpracującej, jeżeli niezdolność do wykonywania działalności lub współpracy powstała w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Oznacza to, że nie nabywa prawa do zasiłku chorobowego za cały okres choroby ta osoba, która wniosek o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym zgłosi po powstaniu niezdolności do pracy.
Przykład
Osoba prowadząca pozarolniczą działalność od 1 października 2008 r. podlegała z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu. Osoba ta była niezdolna do pracy w okresie od 12 do 23 stycznia 2009 r. 12 stycznia 2009 r. osoba ta wypełniła wniosek o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Zgłoszenie wpłynęło do oddziału ZUS 16 stycznia 2009 r. i od tego dnia osoba ta została objęta ubezpieczeniem chorobowym. W związku z tym, że niezdolność do pracy powstała przed objęciem ubezpieczeniem chorobowym, zasiłek chorobowy nie przysługuje ubezpieczonemu za cały okres niezdolności do pracy.
Zawieszenie działalności gospodarczej
Powyższa zasada obowiązuje także w stosunku do osób prowadzących działalność gospodarczą, których niezdolność do pracy z powodu choroby powstanie w okresie przerwy w ubezpieczeniu chorobowym w związku z zawieszeniem wykonywania tej działalności, na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej (jeżeli nie zachodzą warunki do przyznania zasiłku chorobowego po ustaniu tytułu ubezpieczenia). Ponieważ niezdolność do pracy powstała w okresie zawieszenia działalności, a więc w okresie, w którym nie było ubezpieczenia chorobowego, to zasiłek chorobowy nie przysługuje za cały okres nieprzerwanej niezdolności do pracy, także za okres po jej wznowieniu.
Przykład
Osoba prowadząca działalność gospodarczą od 1 marca 2007 r. podlegała od tej daty wszystkim rodzajom ubezpieczeń społecznych, w tym dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. W okresie od 1 listopada 2008 r. do 31 stycznia 2009 r. zawiesiła działalność i w związku z tym nie podlegała ubezpieczeniu chorobowemu. W czasie przerwy w ubezpieczeniu spowodowanej zawieszeniem wykonywania działalności gospodarczej była chora od 28 stycznia do 6 lutego 2009 r. Ubezpieczony nie ma prawa do zasiłku chorobowego za cały okres choroby, ponieważ niezdolność ta nie powstała w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego.
Inny tytuł do ubezpieczeń
Należy dodać, że warunek powstania niezdolności do pracy w czasie ubezpieczenia chorobowego uważa się jednak za spełniony, jeżeli nieprzerwana niezdolność do pracy powstała w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego z innego tytułu. Tak jest, gdy np. osoba prowadząca działalność pozarolniczą (osoba współpracująca) jest równocześnie pracownikiem, z którym rozwiązano umowę o pracę i w związku z tym do ubezpieczenia chorobowego z tytułu prowadzenia działalności (współpracy) przystąpiła po ustaniu zatrudnienia, ale zachorowała jeszcze w czasie trwania zatrudnienia i choruje nieprzerwanie po jego ustaniu. W tej sytuacji ubezpieczony będzie miał prawo do zasiłku z tytułu prowadzonej działalności, jeżeli przystąpi do ubezpieczenia chorobowego od następnego dnia po ustaniu poprzedniego ubezpieczenia (z tytułu umowy o pracę), jak również wtedy gdy do tego ubezpieczenia przystąpi po przerwie, jeżeli przerwa ta nie przekroczyła 30 dni, oraz pod warunkiem że nie było przerwy w niezdolności do pracy. W takim przypadku do nabycia prawa do zasiłku ubezpieczony musi posiadać wymagany okres ubezpieczenia, tzw. okres wyczekiwania (który został przedstawiony w dalszej części opracowania).
Przykład
Pracownik prowadził równocześnie własną działalność gospodarczą, z tytułu której nie podlegał ubezpieczeniom społecznym. Umowa o pracę została z pracownikiem rozwiązana 31 grudnia 2008 r. Po rozwiązaniu umowy o pracę osoba ta zgłosiła się do ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzonej działalności, w tym do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego od 19 stycznia 2009 r. Osoba ta stała się niezdolna do pracy z powodu choroby 22 grudnia 2008 r. i chorowała nieprzerwanie do 6 lutego 2009 r. W związku z tym, że przerwa w ubezpieczeniu chorobowym z tytułu zatrudnienia i z tytułu prowadzenia działalności nie przekracza 30 dni, ubezpieczony ma wymagany 90-dniowy okres ubezpieczenia do nabycia prawa do zasiłku chorobowego i zasiłek ten otrzyma za okres od dnia objęcia ubezpieczeniem chorobowym, tj. od 19 stycznia 2009 r., ponieważ nieprzerwana niezdolność do pracy z powodu choroby powstała w czasie innego ubezpieczenia (zatrudnienia).
Zasiłek chorobowy po ustaniu tytułu ubezpieczenia
Osobie prowadzącej pozarolniczą działalność (osobie współpracującej) zasiłek chorobowy przysługuje także po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli niezdolność do pracy powstała:
• w czasie trwania ubezpieczenia i trwa nieprzerwanie po ustaniu tytułu ubezpieczenia,
• po ustaniu tytułu ubezpieczenia, jeżeli trwała co najmniej 30 dni i powstała nie później niż w ciągu:
- 14 dni od ustania tytułu ubezpieczenia,
- 3 miesięcy od ustania tytułu ubezpieczenia i była spowodowana chorobą zakaźną, której okres wylęgania jest dłuższy niż 14 dni, lub inną chorobą, której objawy chorobowe ujawniają się po okresie dłuższym niż 14 dni od początku choroby (chorobę taką w zaświadczeniu lekarskim ZUS ZLA oznacza się kodem literowym „E”).
Należy dodać, że pomimo spełnienia określonych wyżej warunków dotyczących daty powstania niezdolności do pracy i czasu jej trwania, zasiłek chorobowy za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia nie przysługuje, jeżeli osoba niezdolna do pracy:
• ma ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy,
• kontynuuje po ustaniu ubezpieczenia działalność zarobkową lub podjęła działalność zarobkową, stanowiącą tytuł do objęcia obowiązkowo bądź dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym albo zapewniającą prawo do świadczeń za okres niezdolności do pracy z powodu choroby,
• jest uprawniona do zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego,
• nie nabyła prawa do zasiłku w czasie ubezpieczenia, ponieważ podlegała ubezpieczeniu chorobowemu nieprzerwanie przez okres nie dłuższy niż 90 dni,
• podlega obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu rolników.
Podstawa prawna:
• art. 4 ust. 1 pkt 2, art. 6 ust. 1, art. 7 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2005 r. nr 31, poz. 267 ze zm.),
• ustawa z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (DzU z 2007 r. nr 155, poz. 1095 ze zm.).