Zawarcie trzeciej umowy o pracę na czas określony jest równoznaczne w skutkach prawnych z zawarciem umowy o pracę na czas nieokreślony, jeżeli poprzednio strony dwukrotnie zawarły umowę o pracę na czas określony na następujące po sobie okresy, a przerwa między rozwiązaniem poprzedniej a nawiązaniem kolejnej umowy o pracę nie przekroczyła 1 miesiąca (art. 251 § 1 k.p.).
Obowiązywanie przepisu
Przepis ten obowiązywał od 2 czerwca 1996 r., jego stosowanie zostało jednak zawieszone 29 listopada 2002 r. aż do momentu przystąpienia Polski do Wspólnoty Europejskiej. Od 1 maja 2004 r. przepis ten znowu obowiązuje.
Zasadą jest, że trzecia umowa na czas określony przekształca się w umowę na czas nieokreślony, jeśli wszystkie trzy umowy zostały zawarte po dniu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej.
Przykład
1 maja 2004 r. pracodawca i pracownik zawarli umowę na czas określony obowiązującą do 31 sierpnia 2004 r. Po zakończeniu tej umowy 13 września 2004 r. strony zawarły kolejną umowę na czas określony 5 miesięcy. Będzie to zatem już druga umowa na czas określony, pierwsza bowiem została zawarta 1 maja 2004 r. (w dniu wejścia Polski do Unii Europejskiej), a przerwa między pierwszą a drugą umową nie przekroczyła miesiąca. Następnie 21 lutego 2005 r. strony zawarły trzecią umowę o pracę na czas określony. Umowa ta ulegnie przekształceniu w umowę o pracę na czas nieokreślony, gdyż przerwa między drugą a trzecią umową również nie przekroczyła miesiąca.
Jeśli jednak w momencie wejścia Polski do Unii Europejskiej między stronami obowiązywała pierwsza umowa na czas określony zawarta jeszcze przed 1 maja 2004 r., to trzecia kolejna umowa na czas określony nie ulegnie przekształceniu.
Przykład
1 maja 2004 r. między stronami stosunku pracy trwała umowa o pracę na czas określony zawarta 1 kwietnia 2004 r. i obowiązująca do 31 grudnia 2004 r. Ta umowa nie będzie podlegała wliczeniu do limitu trzech umów na czas określonych, z którymi wiąże się przekształcenie stosunku pracy w umowę na czas nieokreślony. Umowa ta została bowiem zawarta przed wejściem Polski do UE, a więc w czasie, gdy obowiązywanie przepisu było zawieszone. Wliczeniu do limitu trzech umów będzie podlegała jako pierwsza dopiero ta umowa na czas określony, która została zawarta po zakończeniu umowy z 1 kwietnia 2004 r.
Aby zasada przekształcenia się trzeciej umowy w umowę bezterminową miała zastosowanie, konieczne jest, aby wszystkie umowy terminowe podlegające wliczeniu zostały zawarte między tym samym pracodawcą a pracownikiem. Do przekształcenia trzeciej umowy nie jest ponadto potrzebne żadne dodatkowe oświadczenie stron stosunku pracy.
Do przekształcenia dochodzi z mocy samego prawa. Pociąga to za sobą wszelkie konsekwencje prawne, jakie wiążą się z bezterminowym stosunkiem pracy. Na przykład pracodawca musi w wypowiedzeniu takiej umowy wskazać przyczynę rozwiązania stosunku pracy.
Przerwa między umowami
Aby doszło do przekształcenia trzeciej umowy na czas określony w umowę na czas nieokreślony, przerwa między rozwiązaniem jednej umowy a nawiązaniem kolejnej nie może przekroczyć miesiąca. W zasadzie przez okres 1 miesiąca należy rozumieć 30 dni (art. 114 k.c. w zw. z art. 300 k.p.). W związku z czym, jeśli przerwa między rozwiązaniem umowy a nawiązaniem kolejnej trwała co najmniej 31 dni, nie dojdzie do przekształcenia trzeciej umowy w umowę bezterminową (wyrok SN z 15 lutego 2000 r., I PKN 512/99).
Przykład
Pracodawca zawarł z pracownikiem 1 października 2008 r. umowę o pracę na czas określony 3 miesięcy. Następnie 1 stycznia 2009 r. strony zawarły kolejną umowę o pracę na czas określony, która ma się rozwiązać 28 lutego 2009 r. Pracodawca może uniknąć przekształcenia się kolejnej - trzeciej umowy na czas określony w umowę na czas nieokreślony, jeżeli pomiędzy zakończeniem drugiej umowy z 1 stycznia 2009 r. a zawarciem trzeciej umowy upłynie co najmniej 31 dni. Jeśli zatem najwcześniej 1 kwietnia 2009 r. pracodawca zawrze z pracownikiem kolejną umowę na czas określony, to umowa ta nie ulegnie przekształceniu w umowę bezterminową.
Zasada przekształcania się trzeciej umowy w umowę bezterminową dotyczy tylko umów o pracę na czas określony.
Reguła przekształcania się trzeciej umowy w umowę o pracę na czas nieokreślony nie dotyczy umów o pracę zawartych:
• w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy,
• w celu wykonywania pracy o charakterze dorywczym lub sezonowym albo zadań realizowanych cyklicznie (art. 251 § 3 k.p.).
Przykład
Pracownik przebywał na zwolnieniu lekarskim z powodu choroby. Na czas jego nieobecności pracodawca zatrudnił innego pracownika na podstawie umowy o pracę na zastępstwo. W związku z przedłużeniem się zwolnienia lekarskiego pracodawca dwukrotnie jeszcze zawierał z pracownikiem na zastępstwie umowy o pracę w celu zastępstwa chorego pracownika. W takim przypadku nie dojdzie do przekształcenia trzeciej umowy na zastępstwo w umowę na czas nieokreślony.
Również w przypadku umowy o pracę na czas wykonywania określonej pracy oraz umowy na okres próbny zasada przekształcenia się stosunku pracy w bezterminowy nie znajdzie zastosowania (wyrok SN z 7 lutego 2001 r., I PKN 229/00).
Aneks do umowy
Zasady przekształcenia nie można obejść, zawierając aneks do obowiązującej umowy na czas określony. Pojawiła się praktyka zawierania porozumień zmieniających (aneksów) do obowiązujących już umów o pracę na czas określony. Mocą tych aneksów strony stosunku pracy przedłużały obowiązywanie umowy na czas określony, licząc, że tym sposobem unikną przekształcenia trzeciej umowy w umowę na czas nieokreślony. Praktyka ta została zlikwidowana z momentem wejścia Polski do struktur Unii Europejskiej. Wtedy został dodany przepis stanowiący, że uzgodnienie między stronami w trakcie trwania umowy o pracę na czas określony dłuższego okresu wykonywania pracy na podstawie tej umowy nie powoduje przedłużenia umowy na czas określony. W takim przypadku od dnia następnego po dniu, w którym umowa na czas określony się zakończyła, z mocy prawa dochodzi do zawarcia kolejnej umowy o pracę na czas określony pomimo podpisania aneksu przedłużającego czas obowiązywania umowy.
Zarówno pierwsza (przedłużona aneksem) umowa, jak i umowa, która powstała na skutek zawarcia aneksu, podlegają wliczeniu do limitu trzech umów, które prowadzą do powstania stosunku pracy na czas nieokreślony.
Katarzyna Tryniszewska
aplikant adwokacki, specjalista prawa pracy
Podstawa prawna:
• art. 251 Kodeksu pracy,
• art. 114 Kodeksu cywilnego,
• orzeczenia Sądu Najwyższego:
- z 15 lutego 2000 r., I PKN 512/99, OSNP 2001/13/439,
- z 7 lutego 2001 r., I PKN 229/00, OSNP 2001/13/8.