Podatnik, który popełni błąd w swoich rozliczeniach podatkowych, w tym również w zakresie VAT, musi być przygotowany na poniesienie kary. Jednak polski system podatkowy przewiduje inne kary dla osób fizycznych, a inne dla osób prawnych. Co ciekawe, osoby prawne traktowane są surowiej. Przykładowo, osoba fizyczna nie może być ukarana dwa razy, tj. sankcją VAT i za czyn wynikający z kodeksu karnego skarbowego (k.k.s.). Inaczej jest z osobami prawnymi lub jednostkami organizacyjnymi nieposiadajacymi osobowości prawnej. Przedsiębiorca może otrzymać zarówno sankcję VAT, jak i karę z k.k.s. Nasuwa się więc pytanie, czy regulacje takie są prawidłowe?
Eksperci uważają, że nie. Zarówno osoby fizyczne, jak i prawne powinny być traktowane jednakowo. Według specjalistów porządki w tym zakresie należałoby zacząć od likwidacji 30-proc. sankcji VAT, która jest wątpliwa, jeśli chodzi o jej zgodność z regulacjami europejskimi.
Potrzebna równość
Osoby prawne ponoszą odpowiedzialność na zasadach wynikających z ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Jak wyjaśnił nam dr Tomasz Nowak, prawnik w departamencie prawa podatkowego kancelarii prawnej Grynhoff Woźny Maliński, odpowiedzialność ta dotyczy również przestępstw karnych skarbowych. Ustalenie sankcji VAT dla osoby prawnej - w sytuacji, w której wobec tego podmiotu może zostać orzeczona odpowiedzialność wynikająca z ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych - oznacza nałożenie na jeden podmiot dwóch sankcji za jeden czyn.
- Za sprzeczne z art. 2 Konstytucji RP Trybunał Konstytucyjny uznał - w odniesieniu do osób fizycznych - możliwość jednoczesnego nałożenia sankcji VAT oraz orzeczenia kary z kodeksu karnego skarbowego (sygn. akt K 17/97 oraz P 43/06). Należy zatem rozważyć rozstrzygnięcie przez Trybunał Konstytucyjny kwestii konstytucyjności sankcji VAT wobec osób prawnych - tłumaczył Tomasz Nowak.
Według niego, należy jednocześnie pamiętać, że nałożenie sankcji na osobę prawną nie wyłącza możliwości orzeczenia kary z k.k.s. wobec osoby odpowiedzialnej za rozliczenia podatkowe tego podmiotu.
Światowe schematy
Odsetki podatkowe oraz kary dla osób fizycznych odpowiedzialnych za płacenie zobowiązań podatkowych występują również w innych krajach. Na ten aspekt zwróciła uwagę Barbara Pyzel, doradca podatkowy w KPMG. Jej zdaniem, wyjątkiem jest jednak 30-proc. dodatkowe zobowiązanie wynikające z ustawy o VAT. Kara tego rodzaju nakładana jest tylko w Polsce.
- Istnieją wątpliwości co do tego, czy stosowanie dodatkowego zobowiązania podatkowego jest zgodne z europejskim prawem wspólnotowym. Szczególnie, że dodatkowe zobowiązanie jest nakładane również w sytuacjach, w których nie nastąpiło zaniżenie podstawowego zobowiązania podatkowego. Przez wiele lat sankcja ta była także wymagana od osób fizycznych. Dopiero po wyroku TK w 1998 roku zaniechano jej nakładania na tych podatników - tłumaczyła Barbara Pyzel.
Dodała, że od momentu wejścia w życie nowej ustawy o VAT zdania organów podatkowych w tej sprawie podzieliły się. Znów niektóre urzędy skarbowe zaczęły nakładać 30-proc. sankcję na osoby fizyczne.
- We wrześniu tego roku TK ponownie orzekał w sprawie dodatkowego zobowiązania i potwierdził swoje poprzednie stanowisko - argumentowała nasza rozmówczyni z KPMG.
Droga odwoławcza
Jak widać z opinii naszych ekspertów, system kar nie dość, że jest niesprawiedliwy, traktując inaczej osoby fizyczne i prawne, to dodatkowo budzi sporo kontrowersji, czego dowodem mogą być rozstrzygnięcia TK w takich sprawach. Jednak otrzymanie kary, a jej wykonanie to dwie różne sprawy.
Katarzyna Bieńkowska, doradca podatkowy w Kancelarii Dewey & LeBoeuf, wyjaśniła, że w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w rozliczeniach VAT podatnik musi liczyć się z tym, że konieczna jest zapłata podatku wraz z odsetkami (w przypadku zaniżenia zobowiązania) oraz z wynikającą z ustawy sankcją w wysokości 30 proc. takiego zaniżenia lub 30 proc. kwoty zawyżenia (w przypadku wykazania w deklaracji zawyżonej kwoty zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego). Niezależnie od tego w grę mogą wchodzić przepisy kodeksu karnego skarbowego.
- Kwestię stosowania wobec tej samej osoby fizycznej, za ten sam czyn, kilku sankcji (w przypadku VAT - dodatkowego zobowiązania podatkowego, czyli tzw. sankcji VAT, oraz pociągnięcia podatnika do odpowiedzialności karnej skarbowej za przestępstwo albo wykroczenie skarbowe) było już przedmiotem rozważań TK, który w zakresie zarówno starej, jak i nowej ustawy o VAT wskazywał jednoznacznie, że kumulacja sankcji wobec osób fizycznych, które podlegają obu rodzajom odpowiedzialności, stanowi naruszenie zasad konstytucyjnych -przypomniała Katarzyna Bieńkowska.
Dodała, że sytuacja, gdy wobec tej samej osoby, za ten sam czyn, stosowana jest sankcja VAT jako dodatkowe zobowiązanie podatkowe i odpowiedzialność karna skarbowa, jest sprzeczna z zasadą państwa prawnego. Zatem, w świetle tego wywodzenie szeregu sankcyjnych obciążeń z jednego zdarzenia prawnego (będących konsekwencją tego samego czynu) jest niedopuszczalne.
Nasza ekspert podkreśliła, że wydaje się, że wszelkie obecne ewentualne próby organów skarbowych, aby kumulować sankcje i obciążyć podatnika - osobę fizyczną zarówno dodatkowym zobowiązaniem VAT, jak i sankcją karną są niezgodne z prawem, i mogą być przez podatników skutecznie kwestionowane w toku odwoławczym.
- Wątpliwości co do karania podatnika z dwóch różnych tytułów potęguje także to, że nierozstrzygnięta pozostaje zgodność sankcji VAT z przepisami unijnymi- zauważyła Katarzyna Bieńkowska.
Podsumowała też, że na tym tle trwa spór i sprawa zostanie prawdopodobnie w przyszłości rozstrzygnięta dopiero przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości (na gruncie nowej ustawy). Wydaje się zasadne postulowanie, aby do czasu takiego rozstrzygnięcia ETS organy podatkowe po prostu wstrzymały się z orzekaniem o sankcji, i zawieszały postępowania podatkowe do czasu rozstrzygnięcia sprawy.
POSTULUJEMY
Nowy minister finansów, pracując nad zmianami podatkowymi, powinien w pierwszej kolejności przygotować propozycję nowelizacji ustawy o VAT, która likwidowałaby 30-proc. sankcję VAT.
Odpowiedzialność za niezapłacony VAT
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
EWA MATYSZEWSKA