Dnia 07 listopada 2019 r., dodany został do Części I Księgi I Tytułu VII ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, t.j.: Dz.U. z 2019 r., poz. 1460 ze zm. (zwana dalej ,,Kodeksem postępowania cywilnego” lub ,,k.p.c.”) Dział IIA, ustanawiający nowe postępowanie odrębne - Postępowanie w sprawach gospodarczych. W jednym z przepisów tego działu, artykule 458(9) k.p.c., ukonstytuowano nową umowę procesową, nieznaną dotąd polskiej procedurze cywilnej – umowę dowodową, zdefiniowaną w § 1 powołanej jednostki redakcyjnej cyt. ,,Strony mogą się umówić o wyłączenie określonych dowodów w postępowaniu w sprawie z określonego stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy (umowa dowodowa).”. Powołana umowa została zatem przewidziana wyłącznie dla postępowania gospodarczego i tylko w nim może ona odnieść swoje skutki, określone w powołanym już przepisie art. 458(9) k.p.c.
Polecamy: Tarcza antykryzysowa – Podatki i prawo gospodarcze. Pakiet 5 ebooków
Jednocześnie, zgodnie z przepisem art. 458(6) k.p.c. przyznano stronom (zarówno powodowi, jak i pozwanemu) niebędącym przedsiębiorcą lub będącym przedsiębiorcą-osobą fizyczną, prawo do rozpoznania sprawy z pominięciem przepisów o postępowaniu gospodarczym cyt.:
,,§ 1. Na wniosek strony, która nie jest przedsiębiorcą lub jest przedsiębiorcą będącym osobą fizyczną, sąd rozpoznaje sprawę z pominięciem przepisów niniejszego działu.
§ 2. Wniosek, o którym mowa w § 1, strona może złożyć w terminie tygodnia od dnia doręczenia jej na piśmie pouczeń, o których mowa w art. 458(4) § 1 , a jeżeli doręczenie pouczeń nie było wymagane - w pozwie albo pierwszym piśmie procesowym pozwanego.”.
Z uwagi, iż cytowany przepis art. 458(6) § 1 k.p.c. nie ogranicza przepisów, które podlegają pominięciu na wniosek uprawnionej strony, uznać należy że dotyczy on także przepisu art. 458(9) k.p.c., ustanawiającego umowę dowodową. W konsekwencji, strona uprawniona do złożenia wiążącego dla Sądu wniosku o rozpoznanie sprawy z pominięciem przepisów o postępowaniu gospodarczym, pomimo zawarcia umowy dowodowej przed wszczęciem powództwa, może uchylić się od jej skutków, żądając rozpoznania sporu z pominięciem tych przepisów. Zadać należy pytanie, jakie konsekwencje wobec strony, która wskutek powyższego, nielojalnego zachowania uchyla się od skutków umowy dowodowej, mogą zostać wyciągnięte przez Sąd działający z urzędu lub na wniosek przeciwnika procesowego.
W ocenie autora możliwe są dwa stanowiska.
Zgodnie z pierwszym, wyżej opisane nielojalne zachowanie strony umowy dowodowej, nie może dla niej rodzić żadnych negatywnych konsekwencji, z uwagi iż jest działaniem zgodnym z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego. Powyższe wspiera argument, że skoro ustawodawca nie ograniczył w przepisie art. 458(6) § 1 k.p.c. pominięcia przepisów o postępowaniu gospodarczym, wskazując iż nie dotyczy ono umowy dowodowej, jego zamiarem było przyznanie uprawnienia określonym stronom do uchylania się od skutków umów dowodowych.
Według drugiego stanowiska, skorzystanie przez stronę, która uprzednio zawarła umowę dowodową, z prawa do rozpoznania sporu z pominięciem przepisów o postępowaniu gospodarczym, może zostać uznane za nadużycie prawa procesowego, co w ocenie autora powinno być badane odrębnie w stosunku do każdego postępowania. Inaczej bowiem należy ocenić sytuację, gdy strona jako podmiot ewidentnie słabszy zawarła z dużo silniejszym kontrahentem kontrakt przewidujący umowę dowodową, rażąco godzącą w jej prawa (w zależności od umowy ryzyko wszczęcia sporu sądowego może bardziej obciążać jedną ze stron), uniemożliwiając jej de facto dowodzenia swoich racji w sporze sądowym, a inaczej sytuację, gdy umowa dowodowa została zawarta na partnerskich relacjach przez podmioty o równej pozycji negocjacyjnej.
W ocenie autora, za trafne uznać należy drugie stanowisko. System prawny nie może bowiem premiować nielojalnego zachowania strony procesu, co znajduje potwierdzenie zarówno w przepisach prawa materialnego (art. 5 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, t.j.: Dz.U. z 2019 r., poz. 1145 ze zm. [zwana dalej ,,Kodeksem cywilnym” lub ,,k.c.”]), jak i procesowego (art. 3 i 4(1) k.p.c.).
Uznając, iż wyżej opisane uchylenie się od skutków umowy dowodowej, może stanowić nadużycie prawa procesowego, przejść należy do rozważenia, jakie konsekwencje prawne mogą zostać wyciągnięte wobec strony, która się go dopuściła.
I. Zastosowanie przepisu art. 5 k.c.
W nauce prawa oraz najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, iż nie jest możliwe stosowanie w procesie, w drodze analogii legis przepisu art. 5 k.c., który stanowi iż cyt. ,,Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.”. Przykładowo wskazać należy uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2013 r., wydaną w sprawie o sygn. akt III CZP 78/13 cyt. ,,Pierwotnie dyskusja ogniskowała się wokół pytania o dopuszczalność stosowania do oceny czynności procesowych art. 5 KC, a istotne tło dyskusji na tym tle stanowiły zasadniczo dopuszczające taką możliwość orzeczenia Sądu Najwyższego, między innymi uchwała z dnia 7 czerwca 1971 r., III CZP 87/70 (OSNC 1972, nr 3, poz. 42) i postanowienie z dnia 26 lipca 1978 r., II CR 248/78 (Państwo i Prawo 1981 r., nr 1, s. 141, teza). Chociaż stanowisko to znalazło zwolenników w doktrynie, to ostatecznie zdominował je pogląd odrzucający możliwość przenoszenia art. 5 KC do czynności procesowych, reprezentowany zarówno w piśmiennictwie, jak i w nowszym orzecznictwie (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2000 r., II CKN 483/00, niepubl., z dnia 19 maja 2006 r., III CZ 28/06, niepubl. i z dnia 26 listopada 2009 r., I CZ 77/09, niepubl.).”. W konsekwencji nie będzie zatem możliwe zablokowanie przez Sąd działający z urzędu lub na wniosek drugiej strony, uprawnienia strony do rozpoznania sprawy z pominięciem przepisów o postępowaniu gospodarczym, w tym do uchylenia się od skutków umowy dowodowej
II. Zastosowanie przepisu art. 226(2) § 2 k.p.c. w zw. z art. 4(1) k.p.c.
Z uwagi na brak możliwości zastosowania przepisu art. 5 k.c., rozważyć należy kwalifikację możliwości uchylenia się przez stronę procesu od skutków umowy dowodowej za nadużycie prawa procesowego. Zgodnie bowiem z przepisem art. 4(1) k.p.c. cyt. ,,Z uprawnienia przewidzianego w przepisach postępowania stronom i uczestnikom postępowania nie wolno czynić użytku niezgodnego z celem, dla którego je ustanowiono (nadużycie prawa procesowego).”. W konsekwencji, Sąd działający z urzędu lub na wniosek przeciwnika procesowego, będzie mógł zastosować wobec niej sankcje przewidziane w przepisie art. 226(2) § 2 k.p.c. cyt.:
,, § 2. W przypadku gdy sąd stwierdzi nadużycie przez stronę prawa procesowego, może w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie:
1)stronę nadużywającą skazać na grzywnę;
2)niezależnie od wyniku sprawy, odpowiednio do spowodowanej tym nadużyciem prawa procesowego zwłoki w jej rozpoznaniu, włożyć na stronę nadużywającą obowiązek zwrotu kosztów w części większej, niż wskazywałby wynik sprawy, a nawet zwrotu kosztów w całości;
3)na wniosek strony przeciwnej:
a)przyznać od strony nadużywającej koszty procesu podwyższone odpowiednio do spowodowanego tym nadużyciem zwiększenia nakładu pracy strony przeciwnej na prowadzenie sprawy, nie więcej jednak niż dwukrotnie,
b)podwyższyć stopę odsetek zasądzonych od strony, której nadużycie spowodowało zwłokę w rozpoznaniu sprawy, za czas odpowiadający tej zwłoce, z tym że stopa może zostać podwyższona nie więcej niż dwukrotnie; przepisów o maksymalnej dopuszczalnej wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie nie stosuje się.”.
III. Konkluzja
W obecnym stanie prawnym, strona niebędąca przedsiębiorcą lub będąca przedsiębiorcą-osobą fizyczną, która zawarła umowę dowodową, może na podstawie przepisu art. 458(6) § 1 k.p.c. uchylić się od skutków tej umowy, żądając rozpoznania sprawy z pominięciem przepisów o postępowaniu gospodarczym. O ile zachowanie to, może w ocenie autora zostać uznane za nadużycie przez stronę prawa procesowego, jedyne konsekwencje, jakie będą mogły wobec niej wyciągnięte, to te przewidziane w przepisie art. 226(2) § 2 k.p.c., które w żaden sposób nie przekreślają skuteczności wyżej opisanego uchylenia się od skutków umowy dowodowej. Jednocześnie uznać należy, że w zależności od wartości przedmiotu sporu, jak i przedmiotu procesu, stronie dokonującej nadużycia, zachowanie takie może się opłacać, gdyż korzyści ze zwiększenia szans na wygranie sporu sądowego, mogą znacząco przewyższać ryzyka związane z sankcjami za nadużycie prawa procesowego.
W ocenie autora opinii, z uwagi na szacunek dla doniosłej zasady pacta sunt servanda (umów należy dotrzymywać), przedmiotowa kwestia wymaga interwencji ustawodawcy, która umożliwi utrzymanie w mocy umowy dowodowej, również w przypadku, skorzystania przez stronę z uprawnienia do rozpoznania sprawy z pominięciem przepisów o postępowaniu gospodarczym. Obecny stan prawny godzi bowiem w aksjologię procesu, określoną m.in. przepisami art. 3 i 4(1) k.p.c., jak i w sam sens zawierania umów dowodowych przez podmioty, które mogą następnie jednostronnie uchylić się od ich skutków.
Krzysztof Drapiński
radca prawny w Kancelarii Prawnej Dr Krystian Ziemski & Partners w Poznaniu, specjalizuje się w prawie cywilnym
Dr Krystian Ziemski & Partners Kancelaria Prawna spółka komandytowa w Poznaniu
www.ziemski.com.pl
Artykuł pochodzi z Portalu: www.prawodlasamorzadu.pl