Dokonanie analizy uprawnień przysługujących stronie w toczącym się postępowaniu administracyjnym wymaga na wstępie ustalenia, jakie podmioty w istocie mogą być stroną postępowania. Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego, stroną w takim postępowaniu jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. Należy jednak wskazać, iż status strony nie wymaga potwierdzenia w żadnym rozstrzygnięciu organu prowadzącego postępowanie.
Stroną postępowania może być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna, a gdy chodzi o państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne i organizacje społeczne – również jednostki nie posiadające osobowości prawnej (art. 29 k.p.a.). Redakcja omawianego przepisu wskazuje, że poza zakresem regulacji znalazły się podmioty gospodarcze nie mające osobowości prawnej (m.in. spółki cywilne, spółki jawne). Należy jednak zastrzec, iż przepisy prawa procesowego nie mogą ograniczać zdolności jednostki organizacyjnej do bycia podmiotem praw i obowiązków, jeżeli ustawodawca wyposażył je w zdolność prawną w pewnym zakresie materialnego prawa administracyjnego. Na tę okoliczność zwrócił uwagę Naczelny Sąd Administracyjny uznając, że stroną postępowania administracyjnego może być również spółka cywilna niemająca osobowości prawnej, jeżeli przepisy szczególne przyznają jej status strony (wyrok NSA z dnia 22 sierpnia 2000 r., sygn. akt V SA 2021/99). Stroną postępowania może być także organizacja społeczna, jeżeli sprawa dotyczy jej własnego indywidualnego interesu prawnego lub obowiązku.
Zgodnie z art. 10 § 1 k.p.a., strona postępowania ma prawo brać czynny udział w każdym stadium postępowania. Zrealizowanie ogólnej zasady czynnego udziału strony w postępowaniu następuje poprzez umożliwienie stronie wypowiedzenia się, co do wszelkich przeprowadzonych dowodów. Jeżeli zatem organ administracji załącza nowe dokumenty, powinien powiadomić o tym strony i ponownie umożliwić im wypowiedzenie się co do ostatecznie zebranego materiału sprawy. Realizacja zasady czynnego udziału strony w postępowaniu administracyjnym powinna być udokumentowana w aktach sprawy poprzez potwierdzenie, iż strona została pouczona o prawie zajęcia stanowiska wobec całości dowodów i żądań zawartych w aktach, a także poprzez zamieszczenie oświadczenia strony, co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań (wyrok WSA w Lublinie z dnia 24 września 2009 r., sygn. akt II SA/Lu 306/09).
Polecamy: Jak bronić się przed zarzutem przedawnienia na podstawie art. 5 kc?
W każdym stadium postępowania strona ma prawo do przeglądania akt sprawy oraz sporządzania z nich notatek i odpisów (kserokopii, zdjęć). Może również żądać uwierzytelnienia sporządzonych przez siebie odpisów z akt sprawy lub wydania jej z tych akt uwierzytelnionych odpisów, o ile jest to uzasadnione jej ważnym interesem. Strona żądając doręczenia uwierzytelnionych odpisów z akt ma zatem obowiązek wykazać w tym tenże ważny interes. Obowiązkiem organu prowadzącego postępowanie jest pouczenie strony o prawie zapoznania się z aktami i złożenia końcowego oświadczenia, a także obowiązek wstrzymania się od wydania decyzji do czasu złożenia tego oświadczenia w wyznaczonym terminie. Każda odmowa udostępnienia akt wymaga wydania postanowienia, a naruszenie zasady czynnego udziału strony w postępowaniu jest przesłanką wznowienia postępowania uzasadniającą uchylenie decyzji przez Naczelny Sąd Administracyjny. Warto podkreślić, że dzieje się tak bez względu na to, czy miało ono czy też nie wpływ na wynik sprawy (wyrok WSA w Krakowie z dnia 14 grudnia 2007 r., sygn. akt II SA/Kr 569/07).
W orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego twierdzi się jednak, iż w przypadku, gdy w decyzji rozstrzygnięto sprawę zgodnie z żądaniem strony, to nie ma podstawy do postawienia zarzutu naruszenia prawa tej strony do czynnego udziału w postępowaniu. Naruszenie to bowiem nie miało wpływu na wynik sprawy (wyrok NSA z dnia 5 czerwca 2006 r., sygn. akt I OSK 911/05).
Strona postępowania może korzystać ze wskazanych uprawnień osobiście, albo przez pełnomocnika. W postępowaniu administracyjnym strona może bowiem działać przez pełnomocnika, chyba że charakter czynności wymaga jej osobistego działania. Ustanowiony pełnomocnik powinien być osobą fizyczną, może to być nawet osoba posiadająca ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Okoliczność ta nie ma wpływu na ważność czynności dokonanej przez niego w imieniu mocodawcy (art. 100 k.c.). Obowiązek zapewnienia stronie czynnego udziału jak i umożliwienia jej wypowiedzenia się co do zebranych dowodów przed wydaniem decyzji zgodnie z ww. art. 10 § 1 k.p.a. jest niezmienny i obowiązuje w każdym postępowaniu w danej sprawie, niezależnie ile razy jest ono ponowione, a szczególnie gdy organ z urzędu nie zamierza przeprowadzać dowodów nowych (wyrok NSA z dnia 7 maja 2008 r., sygn. akt II OSK 504/07).
W zakresie czynności podejmowanych w ramach postępowania dowodowego stronie przysługuje prawo składania wniosków dowodowych (np. o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego) oraz prawo przedkładania dowodów (np. dokumentów). Ponadto strona powinna być zawiadomiona o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu ze świadków, biegłych lub oględzin przynajmniej na siedem dni przed terminem. Datą zawiadomienia strony o tych czynnościach jest dzień doręczenia zawiadomienia stronie. Decyzja o wzięciu udziału w przeprowadzaniu dowodu należy wyłącznie do strony, a nie organu, przed którym toczy się postępowanie administracyjne.
Jak wskazuje art. 81 k.p.a., okoliczność faktyczna może być co do zasady uznana za udowodnioną jedynie w sytuacji, gdy strona miała możność wypowiedzenia się co do przeprowadzonych dowodów. Strona jest oczywiście uprawniona, a nie zobowiązana do wypowiadania się na temat zgromadzonych dowodów. Jednakże uniemożliwienie przez organ administracji zapoznania się przez stronę z dowodami powoduje, iż nie mają one w sprawie żadnego znaczenia. Przeprowadzenie dowodu czyni bowiem wiarygodną okoliczność faktyczną dopiero wtedy, gdy strona mogła się wypowiedzieć co do dowodu (wyrok NSA z dnia 5 kwietnia 2001 r., II SA 1095/00).
Naruszenie przez organ administracji wskazanych uprawnień strony jest uchybieniem mogącym mieć istotny wpływ na wynik sprawy i stanowić może podstawę wznowienia postępowania. W sprawie zakończonej decyzją ostateczną wznawia się bowiem postępowanie między innymi w przypadku, gdy strona bez własnej winy nie brała w nim udziału.
Polecamy serwis: Windykacja