Dzięki istnieniu w prawie autorskim instytucji dozwolonego użytku mamy możliwość korzystania z wcześniej rozpowszechnionego utworu bez zgody jego autora/twórcy. Korzystanie to podlega jednak pewnym ograniczeniom zawartym w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej: „ PrAut”).
Dozwolony użytek osobisty
Istotą tej kategorii dozwolonego użytku jest możliwość korzystania z utworu dla potrzeb własnych. Dzięki wprowadzeniu przez polskiego ustawodawcę tej zasady każdy z nas może korzystać z twórczości innych osób bez konieczności uzyskiwania od nich zgody. W celu dokładnego zbadania celu i zakresu tego uprawnienia należy sięgnąć do art. 23 PrAut. Zgodnie z jego treścią: „Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego[…]”. Eksploatacja dzieła nie może mieć też celu komercyjnego. „Zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego”. Zatem z dzieła oprócz samego użytkownika mogą korzystać również osoby pozostające z nim w związku osobistym tj. z nim spokrewnione, spowinowacone itp.
Polecamy: Umowy terminowe po zmianach (książka)
Dozwolony użytek publiczny
Dozwolony użytek może mieć również charakter publiczny. Ta kategoria wymaga już nieco szerszego omówienia, gdyż jest bardziej skomplikowana. Dozwolony użytek publiczny umożliwia korzystanie z dzieła bez zgody jego autora pod warunkiem, że jest to związane z celem edukacyjnym, kulturalnym lub naukowym. Jednym z jego przykładów jest prawo cytatu, czyli możliwość przytaczania fragmentów, a nawet całości cudzego utworu w swoim dziele (tworzącym odrębną całość). W korzystaniu z tego prawa ważne jest to aby osoba trzecia była w stanie zorientować się, że autor czerpie z innego utworu, zatem cytat musi być odpowiednio oznaczony. Kolejnym przykładem dozwolonego użytku publicznego jest możliwość nieodpłatnego udostępniania rozpowszechnionych utworów przez biblioteki, archiwa i szkoły. Ponadto, jeżeli zachodzi konieczność ochrony zbiorów lub ich uzupełnienia instytucje te mogą wykonywać kopie egzemplarzy. Dzięki dozwolonemu użytkowi publicznemu możemy korzystać również z prawa do przedruku, które pozwala na wykorzystywanie wcześniej rozpowszechnionych sprawozdań o aktualnych wydarzeniach, krótkich streszczeń utworów czy fotografii reporterskich. Dokładne warunki korzystania z tego prawa określa ustawa PrAut.
Zagadnienie dozwolonego użytku jest jednym z ciekawszych jeżeli chodzi o prawo autorskie. Niestety jest też bardzo szerokie i złożone, dlatego w artykule ograniczyliśmy się jedynie do przedstawienia najważniejszych kwestii z nim związanych.
Polecamy serwis: ABC Praw autorskich