Pracodawca ma prawo zatrudniać pracownika w godzinach nadliczbowych. Jednak takie zatrudnienie będzie uzasadnione jedynie w przypadku spełnienia kilku warunków.
Pierwszym i najważniejszym warunkiem zatrudnienia w godzinach nadliczbowych jest zaistnienie nadzwyczajnych potrzeb pracodawcy - praca nadliczbowa nigdy nie może być planowana. Praca w godzinach nadliczbowych jest również dopuszczalna w przypadku konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.
Drugim niezwykle istotnym warunkiem, o którym musi pamiętać pracodawca - zlecając pracę nadliczbową - jest fakt, że niektórych grup pracowników nie można zatrudniać w godzinach nadliczbowych.
Praca w godzinach nadliczbowych
Pracą w godzinach nadliczbowych jest praca wykonywana ponad normy przewidziane w przepisach Kodeksu pracy. Obecnie normą jest praca przez 8 godzin na dobę i 40 godzin w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy. Oczywiście norma ta w szczególnych przypadkach może zostać przedłużona.
W Kodeksie pracy brak jest jednak przepisu, który wyraźnie nakładałby na pracowników obowiązek świadczenia pracy w godzinach nadliczbowych. Istnienie takiego obowiązku wywodzi się z regulacji zawartej w art. 100 § 1 k.p., stanowiącej, że pracownik jest zobowiązany stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę, a ponadto z art. 100 § 2 pkt 4 k.p., określającego pracowniczą powinność dbania o dobro zakładu pracy.
Zlecenie wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych co do zasady wiąże więc pracownika. Pracownik powinien wykonać poleconą mu pracę w godzinach nadliczbowych nie tylko wówczas, gdy zlecona praca jest zgodna z umówionym w umowie o pracę rodzajem, lecz również wtedy, gdy zlecono mu pracę innego rodzaju.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że zlecanie pracy nadliczbowej ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy nie jest ograniczone jedynie do zwykłego zakresu czynności wykonywanych przez pracownika poza normalnym czasem pracy. Oznacza to, że obowiązek świadczenia pracy w nadgodzinach wiąże pracownika nie tylko wówczas, gdy zlecono mu pracę zgodną z umówionym rodzajem, ale również pracę innego rodzaju.
Forma polecenia pracodawcy nie ma znaczenia. Polecenie takie może więc być wydane w jakikolwiek sposób przez każde zachowanie się przełożonego, ujawniające w dostateczny sposób jego wolę (wyrok SN z 5 lutego 1976 r.). Pracodawca może także wyrazić swoją wolę w sposób dorozumiany, przez milczące aprobowanie wykonywania pracy ponadwymiarowej wówczas, gdy warunki pracy nie pozwalają pracownikowi zrealizować obowiązków w ramach przyjętych norm czasu pracy.
Przykład
Pracodawca zlecił pracownikowi wykonanie dodatkowych obowiązków związanych z zastępstwem nieobecnych kolegów. Pracownik nie miał prawa odmówić wykonania polecenia pracodawcy. Wykonanie dodatkowych obowiązków spowodowało jednak, że pracownik musiał zostać po pracy, gdyż w normalnych godzinach pracy nie był w stanie wykonać wszystkich nałożonych na niego zadań. W takiej sytuacji przyjmuje się, że pracownik świadczył pracę w godzinach nadliczbowych, za którą przysługuje mu wynagrodzenie, pomimo że pracodawca nie powiedział wprost, że pracownik ma zostać po godzinach.
Więcej w Serwisie Prawno-Pracowniczym - Zamów prenumeratę >>