Praca w godzinach nadliczbowych jest uznawana za obowiązek pracowniczy. W określonych przypadkach pracownik może jednak sprzeciwić się jego wykonaniu.
Jedną z podstawowych zasad prawa pracy, zapisaną w art. 14 Kodeksu pracy, jest prawo pracownika do wypoczynku. Wypełnienie tego prawa zapewniają przepisy o czasie pracy, dniach wolnych od pracy oraz o urlopach wypoczynkowych. W tym kontekście dopuszczona przez ustawodawcę praca w godzinach nadliczbowych jawi się jako odstępstwo od wskazanej zasady, podlegające jednak ścisłej reglamentacji.
W myśl art. 151 k.p. praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy, stanowi pracę w godzinach nadliczbowych.
Praca ta jest dopuszczalna wyłącznie w razie:
• konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
• szczególnych potrzeb pracodawcy.
Obowiązek pracy w godzinach nadliczbowych
Brak jest przepisu, który wyraźnie nakładałby na pracowników obowiązek świadczenia pracy w godzinach nadliczbowych. Istnienie takiego obowiązku wywodzi się jednak z art. 100 § 1 k.p., stanowiącego, że pracownik jest zobowiązany stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę, a ponadto z art. 100 § 2 pkt 4 k.p., proklamującego pracowniczą powinność dbania o dobro zakładu pracy.
Zlecenie wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych co do zasady wiąże więc pracownika. W orzecznictwie przyjmuje się, że bezzasadna odmowa wykonania polecenia dotyczącego pracy może uzasadniać rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika (art. 52 § 1 pkt 1 k.p.) bez potrzeby uprzedniego stosowania kar porządkowych (wyrok SN z 3 kwietnia 1997 r.). Zlecenie pracy w godzinach nadliczbowych wiąże pracownika nie tylko wówczas, gdy zlecono mu pracę zgodną z umówionym w umowie o pracę rodzajem, lecz również wtedy, gdy zlecono mu pracę innego rodzaju.
Forma polecenia pracodawcy nie ma znaczenia. Obowiązujące przepisy nie zawierają warunku „wyraźnego” polecenia zwierzchnika w zakresie wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych. Polecenie takie może więc być wydane w jakikolwiek sposób przez każde zachowanie się przełożonego, ujawniające w dostateczny sposób jego wolę (wyrok SN z 5 lutego 1976 r.). Pracodawca może wyrazić swoją wolę w sposób dorozumiany, przez milczące aprobowanie wykonywania pracy ponadwymiarowej wówczas, gdy warunki pracy nie pozwalają pracownikowi zrealizować obowiązków w ramach przyjętych norm czasu pracy.
Zakaz zatrudniania w nadgodzinach
Obowiązek świadczenia pracy w godzinach nadliczbowych nie jest bezwzględny. W określonych sytuacjach pracownik może, bez narażania się na sankcje ze strony pracodawcy, odmówić wypełnienia żądania pracy w godzinach nadliczbowych.
Więcej w Serwisie Prawno-Pracowniczym - Zamów prenumeratę >>