Pozorność umowy o pracę ocenia się na podstawie art. 83 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. W art. 83 § 1 k.c. zostało wskazane, że nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone w celu ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności. Pozorność to jedna z wad oświadczeń woli. Wada ta polega na świadomym i swobodnym złożeniu pozornego oświadczenia woli drugiej stronie, która o pozorności tej wie i zgadza się na nią. W sposób zamierzony strony dążą do stworzenia na zewnątrz wrażenia powstania skutków prawnych wynikających z podejmowanej czynności prawnej, podczas gdy skutków tych nie chcą wywołać. Pozorność prowadzi do nieważności czynności prawnej.
Umowa o pracę jest zawarta dla pozoru, jeżeli przy składaniu oświadczeń woli obie strony mają świadomość, że osoba określona w umowie jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a podmiot wskazany jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy, czyli strony z góry zakładają, że nie będą realizowały swoich praw i obowiązków wypełniających treść stosunku pracy (por. wyrok SN z 12 maja 2011 r., II UK 20/11, M.P.Pr. 2011/11/608-611). O pozornej umowie o pracę możemy mówić także wówczas, gdy praca jest świadczona na innej podstawie niż umowa o pracę, np. umowa-zlecenie, umowa o dzieło (por. wyrok SN z 8 lipca 2009 r., I UK 43/09, niepubl.). O pozorności oświadczeń woli o zawarciu umowy o pracę nie można mówić, gdy pracownik podjął pracę i ją wykonywał, a pracodawca tę pracę przyjmował (por. wyrok SN z 18 stycznia 2007 r., II UK 110/06, niepubl.).
Kup publikację: Kodeks pracy 2012 z komentarzem >>
Celem zawierania pozornych umów jest zazwyczaj objęcie zatrudnionego pracowniczym ubezpieczeniem społecznym. Najczęściej chodzi tutaj o uzyskanie świadczeń z ubezpieczenia chorobowego przez kobiety w ciąży albo zmniejszenie wysokości składek, jakie zatrudniony byłby zobowiązany odprowadzać z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Cel zawarcia umowy o pracę w postaci osiągnięcia świadczeń z ubezpieczenia społecznego nie jest sprzeczny z ustawą, ale nie może to oznaczać akceptacji dla nagannych i nieobojętnych społecznie zachowań oraz korzystania ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych przy zawarciu umowy o pracę na krótki okres przed zajściem zdarzenia powodującego uprawnienie do świadczenia (np. urodzenie dziecka) i ustaleniu wysokiego wynagrodzenia w celu uzyskania świadczeń obliczonych od tej podstawy (wyrok SN z 18 października 2005 r., II UK 43/05, OSNP 2006/15-16/251).
Charakter zatrudnienia może być zweryfikowany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. W przypadku ustalenia, że nawiązana umowa o pracę była pozorna, wydaje on decyzję stwierdzającą, że dana osoba nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu. W kolejnej decyzji odmawia jej prawa do wypłaty świadczeń z tych ubezpieczeń, a jeżeli takie zostały już wypłacone - żąda zwrotu nienależnie pobranych świadczeń.
Więcej w Serwisie Prawno-Pracowniczym - Zamów prenumeratę >>