Przedsiębiorstwo G., prowadzące działalność w branży budowlanej jeszcze przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej, wysyłało swoich pracowników do pracy w Niemczech. W 2003 r. firma wystąpiła do ZUS o wydanie poświadczenia o podleganiu przez pracowników polskim przepisom ubezpieczeniowym. W tym okresie obowiązywała jeszcze umowa między PRL a RFN z 25 kwietnia 1973 r. o ubezpieczeniu społecznym pracowników wysłanych przejściowo na obszar drugiego państwa (Dz.U. z 1974 r. Nr 42, poz. 250). Na jej podstawie ZUS poświadczył podleganie ubezpieczeniu polskiemu pracowników za I kwartał 2003 r. Za pozostałe trzy kwartały 2003 r. poświadczenia nie wydał, ale nadal składki były wpłacane do ZUS. Wkrótce po przystąpieniu Polski do UE w 2004 r. firma wystąpiła do ZUS z żądaniem zwrotu nadpłaconych składek za 2003 r. ZUS odmówił i sprawa trafiła do sądu.
Orzeczenia sądów
Sąd I instancji podzielił stanowisko ZUS i oddalił odwołanie. Inaczej orzekł sąd apelacyjny, który uznał, że składki za II-IV kwartał 2003 r. nie powinny być opłacane w Polsce. Zmienił więc decyzję ZUS nakazując zwrot tych składek, ale oddalił odwołanie w zakresie składek za I kwartał 2003 r., wskazując, że obowiązuje tu nadal poświadczenie ZUS. Firma G. skierowała więc skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego, która została w całości oddalona.
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wskazał, że sporne składki są przedmiotem poświadczenia ZUS w kwestii ustalenia prawa właściwego do ubezpieczenia danych pracowników. Poświadczenie to jest wydawane na podstawie art. 11 rozporządzenia Rady EWG Nr 574/72 z 21 marca 1972 r. w sprawie wykonywania rozporządzenia 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie. Poświadczenia tego nie należy traktować jako „oświadczenia wiedzy organu”, czyli zwykłego zaświadczenia, lecz jako decyzję ZUS w rozumieniu art. 83 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Decyzja ta pozostaje więc w obrocie prawnym dopóty, dopóki nie zostanie zmieniona lub uchylona w trybie odwoławczym. Oznacza to, że żądanie zwrotu nienależnie opłaconych składek powinno być poprzedzone pozytywnie rozpatrzonym odwołaniem od decyzji ZUS w przedmiocie poświadczenia prawa właściwego. Jeżeli poświadczenie nie zostało uchylone ani zmienione, to składek nie można uznać za nienależnie opłacone.
Wnioski dla pracodawcy
Każdy spór dotyczący tego, czy składki za pracowników polskich delegowanych za granicę zostały nienależnie opłacone, powinien być poprzedzony rozstrzygnięciem, czy w ogóle pracownicy powinni podlegać polskim przepisom. Jeżeli ZUS stwierdził o podleganiu polskim przepisom, to właśnie to poświadczenie powinno być najpierw „skasowane” przez wyrok sądowy. Dopiero po uzyskaniu orzeczenia, że zatrudnieni polscy pracownicy powinni być ubezpieczeni za granicą, można żądać od ZUS zwrotu składek.
Michał Culepa
specjalista ds. pracowniczych