Obowiązek zapewnienia pracownikowi bezpieczeństwa jego rzeczy, znajdujących się w związku z pracą w zakładzie pracy, jest elementem stosunku pracy łączącego pracodawcę z pracownikiem.
Odpowiednie warunki pracy
Pracodawca przez nawiązanie stosunku pracy przyjmuje na siebie jednocześnie zobowiązanie zapewnienia pracownikowi odpowiednich warunków pracy, w których mieści się również obowiązek pieczy nad rzeczami pracownika, wniesionymi do zakładu w związku z pracą (wyrok SN z 17 października 1977 r., I PR 89/77).
Przepisy Kodeksu pracy nie regulują jednak odpowiedzialności zakładu pracy z tytułu szkód wynikłych z niewykonania obowiązku pieczy nad rzeczami pracownika. W takich przypadkach podstawę prawną roszczenia odszkodowawczego pracownika będzie stanowił przepis art. 471 k.c., który z mocy art. 300 k.p. w prawie pracy stosuje się odpowiednio.
Do uznania istnienia odpowiedzialności pracodawcy za rzeczy pracownika z mocy samej umowy o pracę konieczne jest spełnienie przesłanki, aby znajdowały się one w zakładzie pracy „w związku z pracą”.
Związek ten może występować w różnych sytuacjach, zarówno w przypadku gdy rzeczy są potrzebne pracownikowi i pracodawcy w celu pełnienia pracy i muszą się znajdować w miejscu pracy lub są konieczne do przybycia do pracy i odejścia z miejsca pracy, jak i w wypadku chwilowego znajdowania się ich w miejscu pracy z konieczności w zwykłym porządku zdarzeń, np. zwyczajowo noszonych przy sobie przedmiotów lub kwot pieniężnych (uchwała SN z 1 grudnia 1976 r., IV PZP 5/76).
Przykład
Pracownik w szatni przeznaczonej także dla innych pracowników zakładu zostawił oprócz osobistej odzieży i butów także drogą biżuterię, którą kupił w drodze do pracy. W razie kradzieży tych rzeczy pracodawca będzie odpowiadał za szkodę z tego tytułu w wysokości wartości skradzionych rzeczy osobistych pracownika, z wyłączeniem jednak biżuterii, gdyż nie jest ona rzeczą zwyczajowo noszoną przez pracownika. Nie ma też związku z jego pracą.
Należyta staranność zwalnia z odpowiedzialności
Obowiązek roztoczenia pieczy nad rzeczami pracownika wynika już z samej umowy o pracę. Nadto taki obowiązek może wynikać z umowy o przechowanie. Ta ostatnia umowa dochodzi do skutku w momencie oddania rzeczy przez pracownika pracodawcy, który zobowiązuje się ją przechowywać w stanie niepogorszonym w przeznaczonym do tego pomieszczeniu przez okres świadczenia pracy przez pracownika.
Niezależnie jednak od tego, jaka będzie podstawa prawna odpowiedzialności pracodawcy, do jego odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu obowiązku pieczy nad rzeczami pracownika zastosowanie znajdują ogólne zasady Kodeksu cywilnego, dotyczące odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązań (art. 471 k.c. i nast.).
Obok niewykonania lub nienależytego wykonania przez pracodawcę obowiązku zapewnienia właściwej pieczy nad pozostawionymi na terenie zakładu pracy rzeczami pracownika oraz powstania w wyniku tego zdarzenia szkody majątkowej po stronie pracownika warunkiem odpowiedzialności pracodawcy jest również istnienie normalnego związku przyczynowego między naruszeniem przez niego swego obowiązku a zaistnieniem szkody. Innymi słowy pracownik dochodzący swoich roszczeń majątkowych z tego tytułu musi udowodnić, że gdyby pracodawca właściwie wykonywał kodeksowy obowiązek zapewnienia odpowiednich warunków pracy, to nie powstałaby w ten sposób szkoda.
Uwolnienie pracodawcy od odpowiedzialności
Udowodnienie przez pracownika wszystkich wskazanych wyżej przesłanek odpowiedzialności pracodawcy nie oznacza automatycznie, że będzie on ponosił odpowiedzialność odszkodowawczą. Pracodawca może uwolnić się od tej odpowiedzialności, jeżeli udowodni, że nie roztoczył on pieczy nad rzeczami pracownika wskutek okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności.
Przykład
Pracodawca poinformował pracowników, że istnieje możliwość złożenia w jego depozycie na czas wykonywania przez nich pracy drobnych kwot pieniężnych oraz innych rodzajowo wymienionych w regulaminie pracy rzeczy. W przypadku gdy pracownicy nie skorzystają z tej możliwości w razie ewentualnej kradzieży rzeczy, które mogliby złożyć do depozytu, pracodawca nie będzie odpowiadał za szkodę, jaką ponieśli z tego tytułu.
Pracodawca może uwolnić się od odpowiedzialności nie tylko wtedy, gdy udowodni, że rzeczywista przyczyna niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania nie uzasadnia jego odpowiedzialności, ale także, jeżeli wykaże, że przy wykonywaniu swojego obowiązku dołożył należytej staranności, a więc że nie doprowadził do szkody w sposób zawiniony.
WAŻNE!
Odpowiedzialność pracodawcy z tytułu utraty rzeczy będących własnością pracownika oparta jest na zasadzie winy.
Mówiąc o winie pracodawcy, mamy na myśli nie tylko winę umyślną, ale również winę nieumyślną, a w szczególności niedbalstwo. Przyjmuje się, że pracodawcy można przypisać winę umyślną, jeżeli chce, aby powstała szkoda, albo - przewidując możliwość takiego stanu rzeczy - godzi się na to. W przypadku winy nieumyślnej pracodawca nie chce wyrządzić pracownikowi szkody, ale do niej doprowadza przez to, że nie zachowuje należytej staranności, chociaż powinien i mógł postąpić prawidłowo.
Przykład
Pracownicy na czas świadczenia pracy pozostawiają swoje rzeczy w pokoju zamykanym na klucz. W razie ich kradzieży z zamkniętego pokoju pracodawca będzie ponosił z tego tytułu odpowiedzialność majątkową, gdyż nie można mówić o zachowaniu przez niego należytej staranności, skoro jest to miejsce ogólnodostępne dla wszystkich pracowników zakładu pracy.
O tym, jak powinna być zorganizowana w zakładzie pracy piecza nad mieniem pracownika, decydują konkretne okoliczności. Odpowiedzialność pracodawcy z tytułu nienależytej pieczy nad rzeczami pracownika nie zależy od tego, kim jest sprawca kradzieży. Należy więc zapewnić takie warunki pracownikom, aby zminimalizować przypadki kradzieży ich rzeczy zarówno ze strony innych pracowników, jak i osób spoza zakładu pracy.
Cezary Mak
Podstawa prawna:
• art. 94 pkt 4, art. 300 Kodeksu pracy,
• art. 471 Kodeksu cywilnego,
• Orzeczenia Sądu Najwyższego:
- wyrok z 17 października 1977 r. (I PR 89/77, OSNC 1978/4/78),
- uchwała z 1 grudnia 1976 r. (IV PZP 5/76, OSNC 1977/5-6/86).