Pracownikiem co do zasady może być osoba pełnoletnia. Czasem jednak można zatrudnić również osoby młodsze. Za pracowników młodocianych uważa się osoby, które ukończyły 16 lat, ale nie przekroczyły jeszcze 18. roku życia. Osoby takie nie mogą być jednak zatrudniane zawsze.
Z pracownikami młodocianymi można zawrzeć umowę w celu:
• przygotowania zawodowego (nauki zawodu lub przyuczenia do wykonywania określonej pracy),
• wykonywania lekkich prac.
Może się to odbywać na warunkach określonych w dziale 9 Kodeksu pracy i rozporządzeniu w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym.
Czasem można także zatrudnić osobę poniżej 16. roku życia.
Mogą to zrobić jednak tylko podmioty prowadzące działalność w zakresie:
• kulturalnym,
• artystycznym,
• sportowym,
• reklamowym
i wymaga się wtedy:
• uprzedniej zgody przedstawiciela ustawowego bądź opiekuna prawnego dziecka,
• zezwolenia właściwego inspektora pracy.
Nauka zawodu
Jednym z powodów, dla których pracodawcy zatrudniają pracowników młodocianych, jest nauka zawodu.
Aby jednak można było zatrudnić takiego pracownika należy sprawdzić, czy:
• osoba, którą chcemy zatrudnić, ma ukończenie 16 lat,
• skończyła co najmniej gimnazjum,
• posiada świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca, którą ma wykonywać, nie zagraża jej zdrowiu.
Prace lekkie
O ile zatrudnianie w celu nauki zawodu odbywa się w trakcie roku szkolnego, o tyle zatrudnienie przy pracach lekkich może odbywać się również w wakacje. Za prace lekkie uważa się te, które nie powodują zagrożenia jego życia, zdrowia, rozwoju psychofizycznego. Trzeba również pamiętać, że prace te nie mogą utrudniać młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego do ukończenia przez niego 18. roku życia.
Wykaz prac lekkich powinien określić pracodawca po uzgodnieniu z lekarzem medycyny pracy. Następnie musi go zatwierdzić właściwy terytorialnie inspektor pracy. Należy pamiętać, aby w wykazie tym nie zamieszczać prac wzbronionych młodocianym, które znajdują się w załączniku nr 1 do rozporządzenia Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (zwanego dalej rozporządzeniem w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym).
Z wykazem lekkich prac trzeba zapoznać młodocianego jeszcze zanim przystąpi do wykonywania swoich obowiązków.
Prace wzbronione młodocianym
Są też prace, przy których istnieje zakaz zatrudniania pracowników młodocianych (art. 204 k.p.). Wykaz tych prac dzieli je na prace, które są wzbronione dla wszystkich młodocianych, i takie, które są zabronione tylko dla młodocianych w wieku do 16 lat. Rozróżnia się je także ze względu na płeć.
Zakaz zatrudniania młodocianych dotyczy następujących grup prac:
• związanych z nadmiernym wysiłkiem fizycznym,
• wymagających stale wymuszonej i niewygodnej pozycji ciała,
• zagrażających prawidłowemu rozwojowi psychicznemu,
• wykonywanych w narażeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych,
• wykonywanych w narażeniu na szkodliwe działanie pyłów,
• wykonywanych w narażeniu na szkodliwe działanie czynników fizycznych,
• wykonywanych w narażeniu na szkodliwe działanie czynników biologicznych,
• stwarzających zagrożenia wypadkowe.
WAŻNE!
Przepisy zezwalają jednak na zatrudnianie młodocianych w wieku powyżej 16 lat przy niektórych rodzajach prac im wzbronionych. Aby tak się mogło stać, zatrudnienie musi być niezbędne do prawidłowego przygotowania zawodowego. Niemniej jednak nawet w takim przypadku zatrudnienie nie może mieć charakteru pracy stałej.
Aby zapewnić pracownikom młodocianym bezpieczne i higieniczne warunki pracy, pracodawca, na podstawie wykazów prac określonych w załącznikach nr 1 i 2 do rozporządzenia w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym, sporządza wykazy prac wykonywanych w jego firmie:
• wzbronionych młodocianym,
• wzbronionych młodocianym, przy których zezwala się na zatrudnianie młodocianych w celu odbycia przygotowania zawodowego.
Ważne jest, aby w ustalaniu tych wykazów uczestniczył lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną.
Ochrona zdrowia młodocianych
Pracodawca musi dodatkowo dbać o ochronę stanu zdrowia zatrudnianych młodocianych. Polega ona głównie na organizowaniu pracy i zajęć młodocianych w taki sposób, aby na terenie firmy znajdowali się zawsze pod opieką wyznaczonej w tym celu osoby. Poza tym przy zatrudnianiu pracowników młodocianych trzeba również pamiętać, że muszą oni mieć przerwy w pracy, podczas których wypoczną od czynników uciążliwych występujących w danym środowisku pracy. Pracodawca powinien więc w tym celu zorganizować odizolowane pomieszczenia.
Pracodawca nie może zapomnieć również o przeprowadzeniu instruktażu wyjaśniającego podstawy stosowania środków ochrony indywidualnej oraz zasady bhp.
Pracownicy młodociani tak jak pozostali pracownicy muszą przejść profilaktyczne badania lekarskie. Odbywają się one na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę, a ich koszt pokrywa zakład pracy.
Pracownik młodociany podlega:
• wstępnym badaniom lekarskim przed przyjęciem do pracy i przed przeniesieniem na inne stanowisko,
• badaniom okresowym i kontrolnym w czasie zatrudnienia.
Jeżeli w trakcie przeprowadzania badań profilaktycznych lekarz medycyny pracy orzeknie, że wykonywana przez młodocianego praca zagraża jego zdrowiu, pracodawca musi zmienić rodzaj pracy wykonywanej dotychczas przez młodocianego. Gdy nie ma takiej możliwości, musi niezwłocznie rozwiązać umowę o pracę z młodocianym i wypłacić mu odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia (art. 201 k.p.).
Pracodawca musi również pamiętać, że młodocianemu należy przekazać informację o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną przez niego pracą. Młodociany musi również zostać powiadomiony o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Informacje te powinien otrzymać także przedstawiciel ustawowy młodocianego.
Prawo nakłada na pracodawców obowiązek stałego prowadzenia ewidencji wszystkich zatrudnianych pracowników młodocianych. Celem prowadzenia tej ewidencji jest rejestracja czynności związanych z zatrudnianiem ich przez pracodawców.
Katarzyna Tomaszewska
Podstawa prawna:
• art. 190-204 Kodeksu pracy,
• rozporządzenie Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (DzU nr 200, poz. 2047 ze zm.).