Objęcie pracowników wspólną odpowiedzialnością materialną za powierzone im mienie ma istotne znaczenie dla pracodawców, gdyż daje im lepsze zabezpieczenie ich interesów i ułatwia dochodzenie od pracowników ewentualnego odszkodowania.
Dlatego warto zwrócić uwagę, jak kształtuje się wspólna odpowiedzialność materialna pracowników po przejęciu zakładu pracy przez nowego pracodawcę. W praktyce sporne bywa, czy nadal obowiązują tych pracowników umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej zawarte z poprzednim pracodawcą.
Wspólna odpowiedzialność materialna
Wspólna odpowiedzialność materialna pracowników za powierzone mienie powstaje wówczas, gdy pracownicy ci podpiszą z pracodawcą odrębną umowę, określającą zasady tej odpowiedzialności. Tak więc do przyjęcia wspólnej odpowiedzialności konieczne jest zawarcie z pracownikami dodatkowej (oprócz umowy o pracę) umowy oraz prawidłowe powierzenie im mienia (zwykle poprzedzone inwentaryzacją tego mienia). Przy czym zawarcie jedynie ustnej umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej jest nieskuteczne, na co zwracał uwagę także Sąd Najwyższy w uchwale z 18 kwietnia 1988 r., sygn. akt III PZP 62/87.
Osoby, które zawarły z pracodawcą umowę o wspólnej odpowiedzialności, odpowiadają za szkodę wynikłą w powierzonym mieniu (np. za niedobór towarów w magazynie), w częściach ustalonych w umowie. Najczęściej jest to określone procentowo, np. po 50 proc. w przypadku, gdy jest dwóch magazynierów. Jednak w razie ustalenia, że szkoda w całości lub w części spowodowana została przez niektórych tylko pracowników, za całość lub stosowną część tej szkody odpowiadają tylko faktyczni jej sprawcy.
Przejęcie zakładu pracy przez nowego pracodawcę
Przejęcie przez nowego pracodawcę zakładu pracy powoduje istotne skutki prawne dla pracowników przejmowanego zakładu, które uregulowane są przede wszystkim w art. 231 k.p. Zgodnie z art. 231 § 1 k.p. w razie przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę staje się on z mocy prawa stroną w dotychczasowych stosunkach pracy. W stosunku do pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę pracodawca, który przejmuje zakład pracy lub jego część, staje się stroną dotąd istniejących stosunków pracy automatycznie, z mocy prawa, bez potrzeby składania jakichkolwiek oświadczeń. A zatem zmiana pracodawcy w rozumieniu art. 231 § 1 k.p. oznacza przejęcie przez nabywcę wszystkich, zarówno majątkowych, jak i niemajątkowych, praw i obowiązków wynikających z dotychczasowych stosunków pracy. Ponadto w razie przejęcia zakładu nowy pracodawca ponosi odpowiedzialność za zobowiązania wynikające ze stosunków pracy powstałych przed przejściem na niego zakładu pracy. Wskazywał na to wyraźnie Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z 7 lipca 2000 r., sygn. akt III ZP 16/00.
Użyte w art. 231 k.p. pojęcie „zakład pracy” należy traktować przedmiotowo. Chodzi tu o wyodrębniony organizacyjnie zespół składników majątkowych (placówkę zatrudnienia), w którym są zatrudnieni pracownicy. Natomiast częścią zakładu pracy jest w tym przypadku taki zespół składników, który może być potraktowany jako odrębna placówka zatrudnienia dla pracowników wykonujących w niej pracę (np. może to być odrębny oddział danego przedsiębiorstwa, warsztat, magazyn czy sklep).
Obowiązywanie umowy
W razie przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę stosunek pracy trwa nadal, a ulega zmianie tylko jego strona podmiotowa przez to, że nowy pracodawca wchodzi w prawa i obowiązki dotychczasowego pracodawcy, którego część została przejęta. Brak jest przy tym podstaw do uznania, że skutek tej zmiany podmiotowej nie rozciąga się dalej jeszcze na obszar praw lub obowiązków związanych ze stosunkiem pracy, do jakich należy odpowiedzialność materialna pracowników. Wręcz przeciwnie, należy przyjąć, że umowa o współodpowiedzialności materialnej za mienie powierzone z obowiązkiem wyliczenia się z niego obowiązuje nadal względem nowego pracodawcy.
PRZYKŁAD
Anna W. i Maria J. były zatrudnione w spółdzielni pracy jako pracownice magazynu. Zawarły one także z tą spółdzielnią umowę o wspólnej odpowiedzialności materialnej, w której przewidziano ich odpowiedzialność po 50 proc. za powierzone im mienie znajdujące się w tym magazynie. Magazyn ten został kupiony 1 marca 2008 r. przez Spółkę X. Na skutek tego Anna W. i Maria J. stały się pracownicami Spółki X. Po przeprowadzonej inwentaryzacji 14 kwietnia 2008 r. stwierdzono w tym magazynie niedobór i Spółka X obciążyła je kwotą po 2100 zł. Ponieważ odmówiły one zapłaty tej kwoty, Spółka X wystąpiła z pozwem do sądu pracy o jej zasądzenie. Przed sądem Anna W. i Maria J. podnosiły, że umowa zawarta ze spółdzielnią już je nie wiąże, bo zmienił się ich pracodawca. Sąd po ustaleniu, że nie zachodzą okoliczności wyłączające odpowiedzialność pracowników, zasądził od nich dochodzone kwoty wraz z odsetkami za opóźnienie, uznając, że umowa o wspólnej odpowiedzialności materialnej zawarta ze spółdzielnią pracy obowiązuje także po przejęciu części zakładu pracy przez nowego pracodawcę.
Przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z 4 października 1974 r. w sprawie wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone mienie (j.t. Dz.U. z 1996 r. Nr 143, poz. 663) wprowadzają wiele postanowień dotyczących zmian w składzie osobowym zespołu pracowników lub w ich sytuacji faktycznej albo prawnej, natomiast nie regulują przypadków mogących powstać przy przekształceniach pracodawcy, w szczególności nie uwzględniają tych sytuacji, do których odnosi się art. 231 § 1 k.p.
Skoro więc ani przepisy kodeksu pracy, ani przepisy wykonawcze nie regulują następstw przejęcia zakładu pracy lub jego części w odniesieniu do dalszego bytu prawnego umowy o współodpowiedzialności materialnej za powierzone pracownikom mienie, to należy przyjąć, że umowy te nadal obowiązują. Tak też wyraźnie wypowiadał się Sąd Najwyższy w uchwale z 15 maja 1992 r., sygn. akt I PZP 28/92, podnosząc, że w razie przejęcia części zakładu pracy (sklepu) przez innego pracodawcę wraz z pracownikami, których wiązała ważna umowa o wspólnej odpowiedzialności materialnej, pracodawca przejmujący nie ma obowiązku zawarcia z tymi pracownikami nowej umowy pisemnej o wspólnej odpowiedzialności, chyba że umowa ta została uprzednio wypowiedziana przez pracowników lub odstąpił od niej pracodawca. Dlatego nowego pracodawcę oraz pracowników nadal będzie łączyć umowa o odpowiedzialności materialnej zawarta z nimi przez poprzedniego pracodawcę.
Ryszard Sadlik
Podstawa prawna:
• ustawa z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn.zm.),
• rozporządzenie Rady Ministrów z 4 października 1974 r. w sprawie wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone mienie (j.t. Dz.U. z 1996 r. Nr 143, poz. 663).