Pozyskiwane od pracownika dane osobowe możemy podzielić na dwie grupy. Pierwsza obejmuje dane, które pracodawca może uzyskać już na etapie selekcji kandydatów na wolne stanowiska w swoim zakładzie pracy. Druga grupa to dane, których powinna udzielić osoba już zatrudniona.
Informacje selekcyjne obejmują następujące dane osobowe:
• identyfikujące osobę: imię (imiona) i nazwisko, imiona rodziców, datę urodzenia, miejsce zamieszkania (adres do korespondencji),
• precyzujące predyspozycje zawodowe: wykształcenie, przebieg dotychczasowego zatrudnienia. Choć przepis o tym wyraźnie nie stanowi, a jego interpretacja mogłaby skłaniać do przyjęcia, że chodzi tu wyłącznie o udokumentowanie pracowniczych okresów zatrudnienia, to jednak z praktycznego punktu widzenia przyjmuje się, że pracodawca ma także prawo do pozyskania informacji o przebiegu pracy zawodowej wykonywanej zgodnie z pozapracowniczymi podstawami prawnymi jej świadczenia, czyli głównie umowami cywilnoprawnymi.
Po zatrudnieniu pracodawca ma prawo żądać kolejnych danych osobowych od pracownika.
Są to przede wszystkim:
• inne dane osobowe pracownika, których podanie jest konieczne ze względu na korzystanie przez pracownika ze szczególnych uprawnień przewidzianych w prawie pracy. Jeśli zakładowy regulamin wynagradzania lub regulamin zakładowego funduszu socjalnego przewiduje dodatek pieniężny dla dziecka pracownika i chce on z tego uprawnienia skorzystać, może zostać zobowiązany przez wewnątrzzakładowe przepisy prawa pracy do przedstawienia dokumentu poświadczającego posiadanie dziecka, np. aktu urodzenia,
• numer PESEL pracownika nadany przez Rządowe Centrum Informatyczne Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (RCI PESEL).
Jak wynika z powyższego, zakres danych osobowych objętych drugą ich grupą niejednokrotnie zależy od pewnych indywidualnych okoliczności, ściśle odnoszących się do pracownika oraz od rodzaju wykonywanej pracy.
Ponad ten obszar pracodawca nie może w zasadzie wykraczać i żądać podania innych danych osobowych.
Pewnego rodzaju odstępstwo od powyższych reguł polega na tym, że pracodawca może żądać podania innych danych osobowych niż wymienione, jeżeli obowiązek ich podania wynika z odrębnych przepisów (art. 221 § 4 k.p.). Ustawodawca nie sprecyzował jednak, o jakie przepisy chodzi. Również doktryna prawa pracy nie wypracowała w tym zakresie jednolitego stanowiska.
Przyjmuje się jednak, że pojęcie to zawiera w sobie zarówno ustawy, jak i rozporządzenia. Wnioski takie można wyprowadzić z brzmie- nia przepisu art. 23 ust. 1 pkt 2 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (DzU z 2002 r. nr 101, poz. 926 ze zm.), z którego wynika, że przetwarzanie danych osobowych jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy jest to niezbędne w celu zrealizowania uprawnienia lub spełnienia obowiązku wynikającego z przepisu prawa, tzn. gdy zezwalają na to przepisy prawa (nie wskazuje się jednak na rangę przepisu). Przeciwnicy tego stanowiska wskazują z kolei na art. 51 ust. 1 Konstytucji RP, ponieważ nie można być obowiązanym inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby - a zatem mowa tu tylko i wyłącznie o przepisie rangi ustawowej.
Pogląd ten wydaje się dominować, wyłączając tym samym z zakresu pojęcia „odrębne przepisy” innego rodzaju pracownicze źródła prawa, w tym przede wszystkim układy zbiorowe pracy, które w rozumieniu art. 9 k.p. w związku z art. 221 § 4 k.p. mogłyby przecież zostać uznane za inne źródła prawa pracy. Za ich odrzuceniem przemawia jednak fakt, że, mimo iż są traktowane jako przepisy prawa, ich ranga jest zbyt niska. Z drugiej zaś strony te specyficzne źródła prawa pracy (postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumienia zbiorowe oraz regulaminy i statuty) nie mogą zawierać uregulowań mniej korzystnych dla pracownika niż ustawy i wydane na ich podstawie akty wykonawcze, czyli rozporządzenia (art. 9 § 2 i 3 k.p.).
Reasumując, gdyby przepisy tej kategorii nakładały obowiązek ujawnienia przez pracownika dodatkowych danych osobowych, regulacja tego typu byłaby dla osób świadczących pracę mniej korzystna w przypadku braku lub węższego unormowania tego obowiązku w ustawie lub rozporządzeniu.
Pracownik może z własnej inicjatywy zawsze udzielić pracodawcy innych danych osobowych, niż wskazują na to przepisy.
Z reguły ma to miejsce, gdy wiąże się z dodatkowymi korzyściami dla pracownika. Nigdy jednak proces pozyskiwania dodatkowych danych nie może być rezultatem wywierania presji czy nacisku na osobę zainteresowaną zatrudnieniem. Udostępnienie dodatkowych danych, wykraczających poza ramy unormowane, może być jedynie przejawem dobrej woli pracownika.
Niestety w praktyce często zdarza się, że kandydaci do pracy źle odczytują intencje pracodawcy, który oczekuje dobrowolnego podania innych informacji o sobie, i traktują to jako warunek konieczny do zatrudnienia.
Skutki odmowy udzielenia danych, których żąda pracodawca, są oczywiste. Jeżeli ma to miejsce na etapie zatrudniania, pracodawca odstępuje od dalszych negocjacji, a kandydat do pracy niweczy tym samym swoje szanse na pracę u danego przedsiębiorcy. Odnosi się to jedynie do danych, których przyszły pracodawca miał prawo od niego wymagać. W razie przekroczenia swoich uprawnień pracodawca może się bowiem narazić na działanie dyskryminujące kandydata. Naturalną tego konsekwencję jest odpowiedzialność odszkodowawczą z tytułu odmowy zawarcia umowy o pracę.
Z kolei w przypadku osób zatrudnionych brak zadośćuczynienia przepisom Kodeksu pracy jest równoznaczny z naruszeniem przez pracownika obowiązków pracowniczych ze wszystkimi wynikającymi z tego sankcjami prawnymi, włącznie z wypowiedzeniem umowy o pracę.
Pracodawca, choć w rozumieniu ustawy o ochronie danych osobowych jest administratorem danych osobowych swoich pracowników, nie ma obowiązku rejestracji danych:
• przetwarzanych w związku z zatrudnieniem, świadczeniem u niego usług na podstawie umów cywilnoprawnych,
• dotyczących osób u pracodawcy zrzeszonych lub uczących się (art. 43 ust. 1 pkt 4 uodo). Przepis ten odnosi się więc do byłych, obecnych i potencjalnych pracowników oraz innych osób, bez względu na podstawę zatrudnienia.
Jakub Kaniewski
aplikant adwokacki