Przedwstępna umowa o pracę powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej (art. 389 k.c. w zw. z art. 300 k.p.). Jeżeli termin, w ciągu którego ma być zawarta umowa przyrzeczona, nie został oznaczony, w takim wypadku powinna ona być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej. Gdy obie strony są do tego uprawnione i każda z nich wyznaczyła inny termin, strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie. Jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można już żądać jej zawarcia. Warto wiedzieć, że przedwstępna umowa o pracę może zobowiązywać zarówno jedną ze stron, jak i obydwie strony.
Przykład
1 lipca 2008 r. strony podpisały przedwstępną umowę o pracę. Nie wskazały jednak rodzaju pracy, która ma być wykonywana na podstawie zawartej w przyszłości umowy. W takim przypadku umowa przedwstępna jest nieważna, ponieważ nie określa wszystkich istotnych elementów umowy przyrzeczonej - w tym wypadku rodzaju wykonywanej pracy.
Forma umowy przedwstępnej a skutki, jakie wywiera
Umowa przedwstępna nie wymaga dla swej ważności żadnej formy szczególnej. Jedynym wymogiem jest określenie istotnych postanowień umowy przyrzeczonej. Od formy umowy zależą jednak jej skutki prawne. Prawo przewiduje bowiem dwa podstawowe modele takiej umowy, które różnią się właśnie wywieranymi skutkami. Co do zasady, jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy końcowej (art. 390 § 1 k.c.). Jest to tzw. słabszy skutek umowy, który polega na możności odzyskania części kosztów poniesionych w trakcie procedury mającej doprowadzić do zawarcia końcowej umowy. W umowie można określić odmiennie zakres odszkodowania.
Przykład
7 lipca 2008 r. strony zawarły przedwstępną umowę o pracę. W § 8 umowy dotyczącym odszkodowania ustalono, że jeśli przyrzeczona umowa o pracę nie zostanie zawarta z przyczyn, za które odpowiedzialność ponosi jedna ze stron, będzie ona musiała wypłacić drugiej stronie zryczałtowane odszkodowanie w wysokości 10 000 zł.
Inaczej ocenimy jednak sytuację, w której umowa przedwstępna spełnia przewidziane przez prawo wymagania postawione umowie przyrzeczonej. Gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej (zwłaszcza co do formy), strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy ostatecznej (art. 390 § 2 k.c.). Jest to tzw. mocniejszy skutek - wyrok sądu zastępuje wtedy wolę osoby, która uchyla się od wykonania określonych postanowień. W prawie pracy będzie tak w większości wypadków, ponieważ umowa o pracę nie musi być zawierana w szczególnej formie.
WaŻne!
Na podstawie wyroku sądowego można wymusić zatrudnienie, chociaż trudno wyobrazić sobie późniejszą współpracę stron.
Dla pracownika takie wymuszone zatrudnienie może być jednak korzystne pod kątem finansowym, gdyż może otrzymać np. wynagrodzenie za okres wypowiedzenia lub odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę. W kwestii dochodzenia zawarcia umowy przyrzeczonej warto wskazać na uchwałę z 7 stycznia 1967 r. (III CZP 32/66, OSNC 1968/12/199), w której Sąd Najwyższy uznał, że prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek strony do złożenia oznaczonego oświadczenia woli zastępuje to oświadczenie (art. 64 k.c. oraz art. 1047 k.p.c.). Jeżeli więc oświadczenie to ma stanowić składnik umowy, która ma być zawarta między stronami, do zawarcia tej umowy konieczne jest złożenie odpowiedniego oświadczenia woli przez drugą stronę z zachowaniem wymaganej formy. Nie dotyczy to jednak zawarcia umowy przyrzeczonej w umowie przedwstępnej (art. 390 § 2 k.c.). Oznacza to, że jeśli pracownik wygra sprawę dotyczącą umowy przedwstępnej, to wyrok sądu zastępuje od razu całą umowę o pracę i pracownik może żądać dopuszczenia do pracy. Stąd tak ważne jest zawarcie już w umowie przedwstępnej istotnych warunków umowy przyrzeczonej.
Istotne jest to, że taki proces będzie dla pracownika co do zasady darmowy (art. 35 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych - DzU nr 167, poz. 1398 ze zm.). Pracownik będzie jednak musiał tylko uiścić opłatę podstawową w wysokości 30 zł w przypadku składania apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Ponadto w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa kwotę 50 000 zł, pobiera się od wszystkich podlegających opłacie pism procesowych opłatę stosunkową.
Należy również wspomnieć o wyroku Sądu Najwyższego z 10 września 1997 r. (I PKN 243/97, OSNP 1998/12/357), który zawiera tezę, że jeżeli nie doszło do zawarcia umowy przedwstępnej, bo rokowania stron nie ustalają istotnych postanowień umowy przyrzeczonej (art. 389 k.c.), a w szczególności nie określają rodzaju pracy, terminu jej rozpoczęcia i wynagrodzenia odpowiadającego rodzajowi pracy (art. 29 § 1 k.p.), to żadna ze stron pertraktacji nie jest uprawniona do dochodzenia zawarcia umowy o pracę na podstawie art. 390 § 2 k.c. w zw. z art. 300 k.p.
Przedawnienie roszczeń z umowy przedwstępnej
Roszczenia z przedwstępnej umowy o pracę przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeśli zatem np. dniem tym miał być 1 lipca 2008 r., to roszczenia można skutecznie realizować do 1 lipca 2009 r. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.
Przykład
Antoni B. i Marek F. - jako przyszły pracodawca - podpisali 3 lutego 2008 r. przedwstępną umowę o pracę. Została ona zawarta w formie pisemnej i zawierała wszystkie niezbędne elementy umowy przyrzeczonej. W umówionym terminie (15 lutego 2008 r.) Marek F. odmówił podpisania przyrzeczonej umowy, co poskutkowało złożeniem sprawy do sądu. Sąd I instancji wydał wyrok oddalający powództwo (24 kwietnia 2008 r.), a następnie Antoni B. wniósł od tego orzeczenia apelację. Załóżmy, że sąd okręgowy utrzyma zaskarżony wyrok w mocy - dopiero od dnia uprawomocnienia tego wyroku będzie biegł termin przedawnienia roszczenia o odszkodowanie.
Adam Malinowski
radca prawny