W polskim prawie ustawodawca przewidział przerwy w pracy, które są wliczone do czasu pracy, a za które pracodawca ma obowiązek zapłacić wynagrodzenie. Kwestie te zostały uregulowane w Kodeksie pracy oraz w przepisach odrębnych.
Niektóre z przerw w pracy przysługują wszystkim zatrudnionym, inne zaś związane są z rodzajem pracy lub dotyczą tylko określonych grup pracowników, takich jak: pracownicy młodociani, pracownicy korzystający z uprawnień rodzicielskich, niepełnosprawni czy choćby pracownicy zatrudnieni w przerywanym systemie pracy.
Przerwa przysługująca wszystkim pracownikom
Pracownik ma prawo do skorzystania z przerwy w pracy wliczanej do czasu pracy (art. 134 k.p.). Prawo to przysługuje pracownikom, których dobowy czas pracy wynosi co najmniej 6 godzin. Przerwa w pracy wliczona do czasu pracy wynosi 15 minut i jest ona zagwarantowana ustawowo. Nie wydłuża czasu pobytu pracownika na terenie zakładu pracy i za jej czas pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.
Niewprowadzenie 15-minutowej przerwy lub wprowadzenie przerwy krótszej stanowi wykroczenie pracodawcy przeciwko prawom pracownika.
Przerwa dla kobiet karmiących piersią
Szczególną grupą pracowników, którym ustawodawca daje prawo do płatnych przerw w pracy, są kobiety karmiące dziecko piersią. Pracownica karmiąca dziecko piersią ma prawo do dwóch półgodzinnych przerw w pracy wliczanych do czasu pracy, a pracownica karmiąca więcej niż jedno dziecko korzysta z dwóch przerw w pracy, po 45 minut każda (art. 187 k.p.). Przerwy te są wliczane do czasu pracy pracownicy, za które przysługuje jej wynagrodzenie tak, jakby praca była wykonywana.
Ważne!
Przerwa nie przysługuje pracownicy zatrudnionej przez czas krótszy niż 4 godziny dziennie. Jeżeli czas pracy pracownicy nie przekracza 6 godzin dziennie, to przysługuje jej jedna przerwa dziennie.
Przerwa dla pracowników młodocianych
Pracodawca zatrudniający pracowników młodocianych, których dobowy czas pracy przekracza 4,5 godziny, musi zapewnić im przerwę trwającą nieprzerwanie 30 minut. Przerwa ta jest wliczana do czasu pracy i przysługuje za nią młodocianemu pracownikowi wynagrodzenie (art. 202 § 3 k.p.). Należy również pamiętać, że czas pracy młodocianego, który nie ukończył 16 lat, nie może przekraczać 6 godzin dziennie, natomiast po ukończeniu 16. roku życia czas ten może wynosić maksymalnie 8 godzin na dobę.
Przerwa za pracę w szczególnych warunkach
Za pracę w szczególnych warunkach powszechnie uważa się pracę wykonywaną w warunkach szkodliwych, pracę uciążliwą, która wymaga nadmiernego wysiłku organizmu pracownika czy też pracę, która może spowodować u pracownika tzw. chorobę zawodową. Przez szkodliwe warunki pracy należy rozumieć środowisko pracy, w którym przekroczone są wskaźniki dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych. Dopuszczalne normy tych wskaźników określone zostały przez ustawodawcę w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (DzU nr 217, poz. 1833 ze zm.). Wykonywanie przez pracownika pracy w wyżej wymienionych warunkach upoważnia pracownika do pracy w skróconym czasie pracy. Skrócenie to polega na zastosowaniu przerw wliczonych do czasu pracy.
Przerwa dla pracownika wykonującego pracę w przerywanym systemie pracy
Do przerw, za które również przysługuje wynagrodzenie, zaliczana jest 5-godzinna przerwa w ciągu doby przysługująca pracownikowi zatrudnionemu w systemie przerywanego czasu pracy. Przerwa ta nie jest wliczana do czasu pracy, jednak za czas tej przerwy pracownikowi przysługuje prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia należnego za czas przestoju (art. 139 k.p.).
Przerwa nieplanowana, tzw. przestój
Pojęcie „przestój” w przepisach dotyczących prawa pracy nie zostało zdefiniowane. Zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie przyjmuje się, że jest to nieprzewidziana przerwa w toku pracy, spowodowana zaburzeniami w normalnym funkcjonowaniu zakładu pracy. W takiej sytuacji ustawodawca zagwarantował pracownikowi prawo do wynagrodzenia, który mimo gotowości do świadczenia pracy nie miał możliwości jej wykonania. Wówczas wysokość wynagrodzenia wynika z osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a w przypadku gdy taki składnik nie został wyodrębniony przy ustalaniu warunków wynagrodzenia, pracownikowi przysługuje 60% wynagrodzenia (art. 81 k.p.).
Przerwa dla pracujących przy komputerze
Pracownikowi, którego głównym narzędziem pracy jest komputer, a czas jego pracy przy monitorze ekranowym wynosi co najmniej połowę dobowego wymiaru czasu pracy, przysługuje co najmniej 5-minutowa przerwa, którą pracodawca zobowiązany jest wliczyć do czasu pracy. Przerwa ta należna jest pracownikowi po każdej godzinie pracy. Warto również podkreślić, że pracownikowi nie przysługuje prawo zsumowania wszystkich przerw przypadających na dany dzień lub przesuniecie ich łącznie na koniec dnia i zakończenie pracy wcześniej (§ 7 pkt 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe; DzU nr 148, poz. 973).
Przerwa dla osób niepełnosprawnych
Dodatkowa płatna przerwa przysługu- je także osobom niepełnosprawnym, które uzyskały stosowne orzeczenie o stopniu niepełnosprawności (art. 17 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, DzU z 2008 r. nr 14, poz. 92).
Przerwa ta powinna być przeznaczona na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas przerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy. Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy niepełnosprawnego wynosi co najmniej 6 godzin, przysługuje mu także 15-minutowa przerwa z Kodeksu pracy.
Za obie te przerwy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.
Izabela Wiśnios