Obowiązek zapewnienia pracownikom środków higieny osobistej wynika z treści art. 233 k.p. oraz § 115 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (j.t. Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn.zm.). Powołane przepisy stanowią, że pracodawca jest obowiązany zapewnić dostarczanie pracownikom środków higieny osobistej, przy czym ich ilość i rodzaje powinny być dostosowane do rodzaju i stopnia zanieczyszczenia ciała przy określonych pracach.
Należy też dodać, że w regulaminie pracy, układzie zbiorowym pracy powinny być określone zakładowe normy przydziału wydawanych pracownikom środków czystości ustalone na pewien okres, np. miesiąca. Jeżeli pracodawca nie ma obowiązku ustalania regulaminu pracy (np. zatrudnia mniej niż 20 pracowników), to normy przydziału środków higieny osobistej określa on w porozumieniu z przedstawicielem pracowników.
Dostarczone pracownikowi środki higieny osobistej są własnością pracodawcy i powinny być użytkowane wyłącznie w zakładzie pracy.
Różne grupy pracowników
Rodzaje i ilości dostarczanych środków higieny osobistej ustala się z uwzględnieniem w szczególności stopnia zabrudzenia ciała przy wykonywaniu pracy, wymagań higieny osobistej związanych z wykonywanymi czynnościami, względów wynikających z obowiązku przestrzegania wymogów sanitarnych. Mając powyższe na względzie można wyróżnić kilka grup pracowników. Są to pracownicy:
1) którym powinno się umożliwić kilkakrotne w ciągu dnia pracy umycie nieznacznie zabrudzonych rąk, przemycie twarzy. Zalicza się do nich pracowników na stanowiskach nierobotniczych w szczególności pracownicy: administracyjno-biurowi, techniczno-inżynieryjni poza działami produkcyjnymi (nienarażeni na znaczne zabrudzenie ciała), ochrony osób i mienia, portierzy i inni;
2) u których zachodzi konieczność usunięcia brudu łatwo zmywalnego z nieosłoniętych części ciała, np. pracownicy w budownictwie: sztukatorzy, murarze, posadzkarze, malarze, cieśle, stolarze, dekarze, betoniarze, zbrojarze i ich pomocnicy; rewidenci w środkach komunikacji miejskiej i międzymiastowej i inni;
3) u których zachodzi konieczność kilkakrotnego starannego mycia rąk w czasie pracy - z uwagi na wymagania produkcji lub przepisy sanitarne albo potrzebę mycia rąk i twarzy z brudu przylegającego do ciała. Zaliczają się do nich pracownicy przy obsłudze obrabiarek do metalu: tokarze, frezerzy oraz ślusarze narzędziowi, spawacze, kierowcy pojazdów w transporcie samochodowym i w komunikacji samochodowej, lakiernicy, piekarze, cukiernicy, pracownicy zakładów gastronomicznych oraz żywienia zbiorowego i inni;
4) u których zachodzi konieczność mycia rąk, twarzy, kończyn dolnych z brudu silnie przylegającego do skóry, oraz pracownicy, u których zachodzi konieczność częstego mycia rąk z uwagi na stałe narażenie na stykanie się z substancjami trującymi lub z uwagi na szczególne wymagania związane z wykonywanymi czynnościami - np. pracownicy zatrudnieni przy przygotowaniu i układaniu mieszanek asfaltów drogowych, lakiernicy natryskowi, pracownicy impregnujący drewno, pracownicy warsztatowi i monterzy mechaniki pojazdowej, pracownicy zatrudnieni przy rozpylaniu środków ochrony roślin, pracownicy zatrudnieni przy konfekcjonowaniu lub wydawaniu nieopakowanych artykułów spożywczych;
5) u których zachodzi konieczność mycia albo górnej części ciała z uwagi na duży stopień zabrudzenia, albo całego ciała z brudu pochodzącego z substancji łatwo zmywalnych - pracownicy zatrudnieni przy: obsłudze urządzeń w studzienkach i kanałach ściekowych, czyszczeniu i rozbiórce maszyn oraz urządzeń technicznych (silników, przekładni, kotłów), czyszczeniu konstrukcji stalowych z rdzy i farby;
6) u których zachodzi konieczność mycia całego ciała z uwagi na bardzo duży stopień zabrudzenia lub stykania się z substancjami trującymi - pracownicy: wykonujący prace przy czyszczeniu zbiorników i cystern do przewozu mocnych kwasów oraz paliw, stykający się z silnymi truciznami (związkami arsenu, rtęcią, chromem), zatrudnieni przy obsłudze urządzeń technicznych w kotłowniach technologicznych oraz centralnego ogrzewania opalanych paliwem stałym.
Słownik terminologiczny
Bezpieczeństwo i higiena pracy - odpowiedzialność za stan bhp w zakładzie pracy ponosi pracodawca. Powinien on chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki, a zwłaszcza: organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy; zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bhp, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń; zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy; zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bhp. Podstawowym obowiązkiem pracownika jest przestrzeganie przepisów i zasad bhp. W szczególności pracownik jest obowiązany: znać przepisy i zasady bhp, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym; wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bhp; poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich. Przestrzeganie przepisów i zasad bhp jest obowiązkiem stron stosunku pracy, jak również z mocy odrębnych przepisów, jest obowiązkiem innych podmiotów. Naruszenie przepisów i zasad bhp rodzi odpowiedzialność zarówno po stronie zatrudniającej, jak i zatrudnionej.
Brak szczegółowych przepisów
Należy podkreślić, że żadne przepisy nie podają szczegółowych sposobów udostępniania środków higieny osobistej. Ustawodawca ogranicza bowiem swoją ingerencję w sposoby organizowania pracy, regulując tylko to, co najważniejsze i niezbędne - resztę powierzając inwencji i pomysłowości adresatów ogólnie nakreślonych celów. Ustanawiając normy w art. 233 k.p. i § 115 powołanego wyżej rozporządzenia, ustawodawca wymaga, aby środki higieny osobistej zostały pracownikom zapewnione. Natomiast jak obowiązek ten ma być zrealizowany, o tym powinien zadecydować pracodawca. Stąd też ilość zapewnianych przez pracodawcę środków higieny osobistej może być zróżnicowana ze względu na stan środowiska pracy.
Czynnikami sprzyjającymi zmniejszeniu zapotrzebowania na środki higieny osobistej są w szczególności: hermetyzacja procesów produkcyjnych, dbałość o warunki mikroklimatu oraz stan higieniczny pomieszczeń pracy. Pracodawca może w całości lub w części zwolnić się z wydawania bezpośrednio, np. pracownikom biurowym, środków higieny osobistej w naturze, jeżeli zapewni w pomieszczeniach umywalni, przedsionkach kabin WC możliwość korzystania z dozowników z mydłem w płynie oraz papieru ręcznikowego, suszarek do rąk z nawiewem ciepłego powietrza. Często jednak, ze względu na szczególną specyfikę pracy niektórych grup pracowniczych, pracodawca powinien zdecydować się na indywidualne przydziały środków higienicznych poszczególnym pracownikom, zgodnie z opracowanymi dla własnych potrzeb racjonalnymi normami.
Na zakończenie należy jeszcze wspomnieć o tym, że nie jest dopuszczalna wypłata ekwiwalentu pieniężnego za przysługujące pracownikowi środki higieny. Pracownicy mogą natomiast żądać od pracodawcy zwrotu poniesionych na ten cel wydatków, w sytuacji gdy wbrew obowiązkowi pracodawca nie zapewnił im niezbędnych środków czystości.
Wojciech Raczkowski
Podstawa prawna:
• ustawa z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn.zm.),
• rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (j.t. Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn.zm.).