Przedsiębiorcy coraz częściej zatrudniają osoby na podstawie umów cywilnoprawnych i w ten sposób unikają konieczności stosowania przepisów kodeksu pracy. Najczęściej podpisują z pracownikami umowę zlecenia (a właściwie umowę o świadczenie usług, do której stosujemy przepisy dotyczące umowy zlecenia). Zawierane są również umowy o dzieło, a niekiedy umowy o pracę nakładczą.
Zasady naliczania składek
Osoba zatrudniona na podstawie umowy zlecenia podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i zdrowotnemu. Podlega również ubezpieczeniu wypadkowemu, gdy wykonuje pracę w siedzibie zleceniodawcy lub miejscu prowadzenia przez niego działalności. Natomiast zleceniobiorca podlega dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu. Obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z umowy zlecenia podlegają również osoby mające ustalone prawo do emerytury lub renty.
Składki na ubezpieczenia społeczne są naliczane od wypłaconego zleceniobiorcy wynagrodzenia, natomiast składka na ubezpieczenie zdrowotne jest naliczana od tego wynagrodzenia pomniejszonego o kwoty składek na ubezpieczenia społeczne finansowane ze środków ubezpieczonego.
Warto podkreślić, że ubezpieczeniom społecznym (oraz zdrowotnemu) z tytułu wykonywania umowy zlecenia nie podlegają uczniowie szkół gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych oraz studenci do ukończenia 26 lat życia.
Kolejna umowa zlecenia
Zleceniobiorca, który zawrze dodatkowo drugą umowę zlecenia, podlega dobrowolnym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z drugiej umowy oraz obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Może on zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń i wybrać jako tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń drugą umowę zlecenia, wówczas z pierwszej ubezpieczenia emerytalne i rentowe z obowiązkowych staną się dobrowolne, a obowiązkowe będzie tylko ubezpieczenie zdrowotne. Taka zmiana tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń może nastąpić tylko na bieżąco i nie może być dokonana z okresem wstecznym (np. kilkumiesięcznym).
Dokonując wyboru, z której umowy zleceniobiorca chce podlegać ubezpieczeniom, nie jest on ograniczony wysokością uzyskiwanego z tych umów wynagrodzenia. Dowolnie może on wybrać, z której umowy chce być objęty obowiązkowymi ubezpieczeniami.
Zleceniobiorca może również wykonywać dwie umowy zlecenia u tego samego zleceniodawcy. Wówczas także dokonuje wyboru, z której umowy chce podlegać obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Oczywiście przy dwóch umowach zlecenia w tej samej firmie musi być inny zakres prac, które mają być wykonywane na podstawie każdej z tych umów. Gdyby bowiem przedmiotem każdej z nich było to samo, wówczas ZUS mógłby zakwestionować podpisanie drugiej umowy i uznać, że została ona zawarta tylko po to, aby obniżyć podstawę wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne i rentowe.
Bez obowiązku opłacania składek
Umowa o dzieło jest umową, na podstawie której przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła na rzecz zamawiającego. Dziełem tym może być określony przez strony rezultat (efekt), np. wykonanie ogrodzenia, mebli przez stolarza, jak również określone dobro niematerialne, np. napisanie artykułu, wykonanie zdjęcia. Umowa o dzieło w odróżnieniu od umowy zlecenia oraz umowy o pracę nakładczą jest umową rezultatu, podczas gdy umowa zlecenia i umowa o pracę nakładczą są umowami starannego działania.
Umowa o dzieło nie jest samoistnym tytułem do objęcia danej osoby ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi. Od przychodu, który dana osoba uzyskuje z umowy o dzieło, istnieje obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne tylko wówczas, gdy umowę o dzieło zawarła z własnym pracodawcą albo gdy wykonuje ją na rzecz własnego pracodawcy. Oznacza to, że zleceniobiorca, który dodatkowo zatrudni się na umowę o dzieło, będzie podlegał ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu w dalszym ciągu z umowy zlecenia, a z umowy o dzieło nie będzie podlegał żadnym ubezpieczeniom. Ponadto od wypłacanego mu wynagrodzenia nie będą potrącane żadne składki. Nie ma przy tym znaczenia, że umowę o dzieło zawarł z przedsiębiorcą, u którego jest zatrudniony na podstawie umowy zlecenia.
Wybór tytułu do ubezpieczeń
Zleceniobiorca, który dodatkowo zostanie zatrudniony na podstawie umowy o pracę nakładczą, podlega z tego tytułu dobrowolnym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, a obowiązkowe jest dla niego tylko ubezpieczenie zdrowotne. Oczywiście zleceniobiorca może zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i przystąpić do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych z pracy nakładczej. Wówczas z umowy zlecenia obowiązkowa jest wyłącznie składka na ubezpieczenie zdrowotne. Wybór tytułu do ubezpieczeń zależy więc od decyzji ubezpieczonego.
W sytuacji gdy zleceniobiorca ma ustalone prawo do emerytury lub renty, obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych istnieje z umowy zlecenia, a z pracy nakładczej ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dobrowolne, a obowiązkowe jest ubezpieczenie zdrowotne.
Gdy osobą wykonującą jednocześnie umowę o pracę nakładczą i umowę zlecenia jest uczeń lub student, wówczas tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń jest praca nakładcza, gdyż z umowy zlecenia osoby te nie podlegają żadnym ubezpieczeniom.
PRZYKŁAD
ZAWARCIE DRUGIEJ UMOWY ZLECENIA
Dariusz K. od stycznia 2008 r. jest zatrudniony na podstawie umowy zlecenia. Zleceniodawca złożył druk ZUS ZUA i zgłosił go do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego. Od 1 września Dariusz K. zawiera w innej firmie drugą umowę zlecenia i z niej chce podlegać obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. Powinien więc niezwłocznie poinformować pierwszego zleceniobiorcę, iż od 1 września z wykonywanej umowy zlecenia będzie podlegał tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu. Płatnik wówczas złoży druk ZUS ZWUA i wyrejestruje go z umowy zlecenia z wszystkich ubezpieczeń, do których został zgłoszony, oraz zgłosi go od 1 września na druku ZUS ZZA tylko do ubezpieczenia zdrowotnego.
PRZYKŁAD
WYBÓR UMOWY DO OBOWIĄZKOWYCH UBEZPIECZEŃ
Mirosław W. od 1 lipca 2008 r. wykonuje pracę na podstawie dwóch umów zlecenia. Pierwszą w firmie A z wynagrodzeniem miesięcznym w wysokości 500 zł oraz w firmie B z wynagrodzeniem w wysokości 1500 zł. Jako tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń może on wybrać zarówno umowę wykonywaną w firmie A, jak i B. Oczywiście z drugiej umowy obowiązkowo podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu, a ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dla niego dobrowolne. Gdy do nich przystąpi, a umowa zlecenia będzie wykonywana w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności zleceniodawcy, będzie podlegał również ubezpieczeniu wypadkowemu.
PRZYKŁAD
ZGŁOSZENIE UMÓW Z TYM SAMYM KODEM TYTUŁU DO UBEZPIECZEŃ
Spółka A od 1 kwietnia 2008 r. zatrudnia na podstawie umowy zlecenia Janusza Ł. Umowa została zawarta do 31 grudnia 2008 r. Janusz Ł. został zgłoszony do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych, wypadkowego (praca wykonywana w siedzibie firmy), zdrowotnego oraz do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Od 1 lipca spółka podpisała z Januszem Ł. drugą umowę zlecenia (na inny zakres usług) również na okres do 31 grudnia 2008 r. Zleceniobiorca z drugiej umowy zlecenia przystąpił tylko do ubezpieczenia zdrowotnego. Wobec tego płatnik składek złożył druk ZUS ZZA i zgłosił go z drugiej umowy tylko do ubezpieczenia zdrowotnego. W lipcu Janusz Ł. otrzymał 1000 zł wynagrodzenia z pierwszej umowy zlecenia oraz 500 zł wynagrodzenia z drugiej umowy. Jeżeli umowy zostały zgłoszone z tym samym kodem tytułu do ubezpieczeń, należne składki powinny zostać wykazane w jednym raporcie ZUS RCA, z kodem tytułu do ubezpieczeń 04 11 XX. W podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne płatnik wykaże 1000 zł (wynagrodzenie z pierwszej umowy), a w podstawie wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne 1362,90 zł (wynagrodzenie z pierwszej umowy, czyli 1000 zł pomniejszone o składki finansowane ze środków zleceniobiorcy 137,10 zł + przychód z drugiej umowy 500 zł).
PRZYKŁAD
BEZ OBOWIĄZKU ZGŁOSZENIA DO UBEZPIECZEŃ
Krzysztof G. wykonuje umowę zlecenia w firmie A, z tego tytułu został zgłoszony do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. We wrześniu firma chce dodatkowo podpisać z nim umowę o dzieło. Z umowy tej nie powinien zostać zgłoszony do ubezpieczeń, a od wynagrodzenia, jakie będzie mu wypłacane z umowy o dzieło, żadne składki nie powinny być naliczane.
MICHAŁ JAROSIK
gp@infor.pl
Podstawa prawna
• Art. 9 ust. 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 11, poz. 74 z późn. zm.).