Wypowiedzenie jest typowym i najczęściej stosowanym sposobem rozwiązania umowy o pracę. Za wypowiedzeniem można rozwiązać umowę na okres próbny oraz czas nieokreślony. Umowa na czas określony może zostać rozwiązana za wypowiedzeniem, jeżeli została zawarta na okres dłuższy niż sześć miesięcy i strony przy jej zawieraniu przewidziały taką możliwość. Niezależnie od woli stron, niedopuszczalne jest natomiast wypowiadanie umów o pracę zawartych na czas określony krótszy niż sześć miesięcy.
Forma pisemna
Wypowiedzenie powinno być dokonane w formie pisemnej. Wypowiedzenie dokonane w każdej innej formie niż pisemna będzie naruszało przepisy prawa, odniesie ono jednak skutek nawet wówczas, gdy pracodawca wypowiedzenia dokona ustnie (por. uchwałę SN z 2 października 2001 r., I PZP 17/02, Biuletyn SN 2002/10/4). Zatem także wtedy, gdy przepisy o wypowiadaniu umów o pracę zostaną przez pracodawcę naruszone, umowa ulegnie rozwiązaniu. Jednak w takiej sytuacji w przypadku sporu sądowego pracodawca musi liczyć się z tym, iż pracownik zostanie przywrócony do pracy lub sąd zasądzi na jego rzecz odszkodowanie.
Wskazanie przyczyny
Obowiązek wskazania przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę dotyczy umów zawartych na czas nieokreślony. Należy podać ją pracownikowi najpóźniej w dniu wypowiedzenia umowy. Powinna być ona prawdziwa, konkretna i zrozumiała dla niego. Podanie przyczyny pozornej jest równoznaczne z brakiem jej wskazania (wyrok SN z 13 października 1999 r., I PKN 304/99, OSNAPiUS 2001/ 4/118).
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 17 listopada 1998 r. (I PKN 331/98, OSNAPiUS 1999/21/ 690) podanie przez pracodawcę przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę może nastąpić również w odrębnym piśmie doręczonym pracownikowi wcześniej lub równocześnie z pismem zawierającym wypowiedzenie umowy. Konkretność wskazania przyczyny należy natomiast oceniać z uwzględnieniem innych, znanych pracownikowi okoliczności uściślających tę przyczynę (wyrok SN z 2 września 1998 r., I PKN 271/98, OSNAPiUS 1999/18/577).
Warto podkreślić, że pracodawca powienien wskazać w wypowiedzeniu przyczynę rzeczywiście istniejącą. Jeśli bowiem pracownik złoży odwołanie od wypowiedzenia umowy, wówczas przedmiotem ustaleń dokonywanych przez sąd będzie wyłącznie przyczyna wskazana przez pracodawcę. Nie może on natomiast wykazywać zasadności wypowiedzenia umowy o pracę w oparciu o inną przyczynę niż wskazaną w wypowiedzeniu (wyrok SN z 19 lutego 1999 r., I PKN 571/98, OSNAPiUS 2000/7/266).
Jeżeli pracodawca uważa, że istnieje kilka przyczyn uzasadniających wypowiedzenie pracownikowi umowy, dla bezpieczeństwa powinien powołać w wypowiedzeniu każdą z nich. Sąd uzna za uzasadnione wypowiedzenie, gdy choćby jedna ze wskazanych przyczyn okaże się usprawiedliwiona (wyrok SN z 5 października 2005 r., I PK 61/05, OSNP 2006/17-18/265).
W przypadku pracodawcy będącego osobą prawną oświadczenie woli o rozwiązaniu umowy powinien podjąć właściwy organ, jednak z wyroku Sądu Najwyższego z 16 czerwca 1999 r. (I PKN 117/99, OSNAPiUS 2000/17/646) wynika, że wypowiedzenie umowy o pracę powoduje jej rozwiązanie także wtedy, gdy oświadczenie to złożył niewłaściwy organ osoby prawnej. Będzie to jednak stanowić naruszenie przepisów prawa, co uzasadnia żądanie odszkodowania lub uznania wypowiedzenia za bezskuteczne (przywrócenia do pracy).
Warto podkreślić, że przy wypowiadaniu umów zawartym na okres próbny czy czas określony (o ile strony przewidziały możliwość jej wypowiedzenia) pracodawca nie musi wskazywać przyczyny wypowiedzenia.
Okres wypowiedzenia
Aby wypowiedzenie było prawidłowe, pracodawca musi zastosować właściwy okres wypowiedzenia. Umowę o pracę zawartą na czas określony wypowiedzieć należy za dwutygodniowym wypowiedzeniem. Okres wypowiedzenia umów zawartych na czas nieokreślony jest uzależniony od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy. Wynosi on:
• dwa tygodnie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż sześć miesięcy,
• jeden miesiąc, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej sześć miesięcy,
• trzy miesiące, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej trzy lata.
Trzymiesięczny okres wypowiedzenia umowy może zostać wyjątkowo skrócony (najwyżej do jednego miesiąca), jednakże tylko wówczas, gdy wypowiedzenie następuje z powodu upadłości lub likwidacji pracodawcy bądź z innych przyczyn niedotyczących pracowników (art. 361 par. 1 k.p.).
Okresy wypowiedzenia umów zawartych na okres próbny są dużo krótsze. Zależą one od okresu, na jaki zawarto umowę i wynoszą odpowiednio trzy dni robocze, jeżeli okres próbny nie przekracza dwóch tygodni, jeden tydzień, jeżeli okres próbny jest dłuższy niż dwa tygodnie, i dwa tygodnie, jeżeli okres próbny wynosi trzy miesiące.
Oświadczenie woli o rozwiązaniu umowy jest złożone z chwilą, gdy doszło do pracownika w taki sposób, iż mógł się on zapoznać z jego treścią. Oznacza to, że w sytuacji gdy pracownik odmawia przyjęcia wypowiedzenia, pracodawca powinien dla celów dowodowych udokumentować próbę jego doręczenia, może również wysłać wypowiedzenie listem poleconym lub faksem. Zdaniem Sądu Najwyższego także dwukrotne awizowanie przesyłki poleconej stwarza domniemanie faktyczne możliwości zapoznania się pracownika z jej treścią, co oznacza przerzucenie na niego ciężaru dowodu braku możliwości zapoznania się z treścią oświadczenia pracodawcy (wyrok SN z 5 października 2005 r., I PK 37/05, OSNP 2006/17-18/263).
Warto podkreślić, że w momecie złożenia pracownikowi oświadczenia woli o wypowiedzeniu umowy w przeważającej części przypadków faktyczna data rozwiązania stosunku pracy nastąpi znacznie później niż wynikałoby to z długości okresu wypowiedzenia. Na przykład, jeśli pracodawca zamierza we wrześniu wypowiedzieć umowę o pracę pracownikowi zatrudnionemu od pięciu lat na podstawie umowy czas nieokreślony, wówczas niezależnie od tego, czy wypowiedzenie umowy nastąpi 1 września czy 29 września okres wypowiedzenia zakończy się 31 grudnia (okres wypowiedzenia rozpocznie się 1 października).
Konieczne pouczenie
W oświadczeniu woli o wypowiedzeniu umowy o pracę pracodawca powinien umieścić pouczenie o przysługującym pracownikowi prawie odwołania do sądu, jego terminie oraz wskazać sąd, do którego można wnieść odwołanie. Brak pouczenia stanowi naruszenie przepisów, ale nie daje pracownikowi podstawy do żądania uznania wypowiedzenia za bezskuteczne (przywrócenia do pracy) lub żądania odszkodowania. Brak pouczenia może stanowić natomiast przesłankę do przywrócenia terminu do wytoczenia powództwa przez pracownika.
PRZYKŁAD
NIEPRAWDZIWA PRZYCZYNA WYPOWIEDZENIA
Pracodawca jako przyczynę wypowiedzenia umowy na czas nieokreślony zawartej z księgową wskazał jej częste spóźnienia. Pracownica uznała przyczynę wypowiedzenia za nieprawdziwą i wniosła pozew o odszkodowanie do sądu pracy. Pracodawca nie wykazał w procesie, że księgowa często spóźniała się do pracy i stwierdził, że przyczyną wypowiedzenia była likwidacja stanowiska. W tej sytuacji sąd zasądził na rzecz pracownicy odszkodowanie, ponieważ przyczyna wskazana w wypowiedzeniu nie była prawdziwa.
RAFAŁ KRAWCZYK
sędzia Sądu Okręgowego w Toruniu
gp@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
• Art. 30 par. 4, art. 32, art. 33, art. 34, art. 36 par. 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).