Składka na ubezpieczenie zdrowotne nie jest opłacana z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej przez osoby, których świadczenie emerytalne lub rentowe nie przekracza miesięcznie kwoty minimalnego wynagrodzenia, w przypadku gdy osoby te: uzyskują dodatkowe przychody z tej działalności w wysokości nieprzekraczającej miesięcznie 50% kwoty najniższej emerytury (od 1 marca 2006 r. najniższa emerytura wynosi 597,46 zł, czyli połowa tej kwoty to obecnie 298,73 zł) lub opłacają podatek dochodowy w formie karty podatkowej (art. 82 ust. 8 ustawy).
Wystarczy, że spełniony jest warunek pierwszy lub drugi (oba warunki nie muszą być spełnione łącznie).
Wspomniane osoby mimo zwolnienia z opłacania składek na ubezpieczenie zdrowotne nadal podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności. Dlatego mają obowiązek dokonania za pośrednictwem ZUS zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego z ww. tytułu. Muszą także wykazywać w ZUS (za pośrednictwem dokumentów rozliczeniowych) podstawę wymiaru należnej od nich składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz składkę zerową, jeżeli w danym miesiącu spełnione zostały przedstawione powyżej warunki do zwolnienia z opłacania składki, bądź składkę w wysokości wynikającej z przemnożenia podstawy wymiaru przez stawkę procentową składki na ubezpieczenie zdrowotne, gdy w danym miesiącu nie zostały spełnione warunki do zastosowania ww. zwolnienia.
Składka na ubezpieczenie zdrowotne nie jest także opłacana przez osoby zaliczone do umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności od prowadzonej przez te osoby działalności pozarolniczej, jeżeli osoby te:
1) uzyskują przychody z tej działalności w wysokości nieprzekraczającej miesięcznie 50% kwoty najniższej emerytury lub
2) opłacają podatek dochodowy w formie karty podatkowej (art. 82 ust. 9 ustawy).
Wystarczy, że spełniony jest jedynie warunek z pkt 1 lub pkt 2 (nie muszą oba warunki być spełnione łącznie - wskazuje na to wyraz „lub”).
Jeżeli działalność pozarolnicza stanowi jedyne źródło przychodu osób niepełnosprawnych - składka opłacana jest w wysokości nieprzekraczającej kwoty należnej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych.
Odliczenie składki od podatku
Składka na ubezpieczenie zdrowotne podlega odliczeniu od podatku dochodowego od osób fizycznych - na zasadach określonych w ustawie z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2000 r. nr 14, poz. 176 ze zm.). Składka zdrowotna ulega również odliczeniu od ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, karty podatkowej oraz zryczałtowanego podatku dochodowego od przychodów osób duchownych - na zasadach określonych w ustawie z 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (DzU nr 144, poz. 930 ze zm.).
Podatek dochodowy, obliczony zgodnie z art. 27 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (czyli podatek obliczony według skali podatkowej) lub zgodnie z jej art. 30c (czyli tzw. podatek liniowy), w pierwszej kolejności ulega obniżeniu o kwotę składki na ubezpieczenie zdrowotne:
• opłaconej w roku podatkowym bezpośrednio przez podatnika zgodnie z przepisami ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (dotyczy to osób samodzielnie odprowadzających składkę na ubezpieczenie zdrowotne, czyli np. osób fizycznych prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą),
• pobranej w roku podatkowym przez płatnika zgodnie z przepisami ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (dotyczy to osób, których składka na ubezpieczenie zdrowotne odprowadzana jest za pośrednictwem ich płatnika, np. za pośrednictwem pracodawcy, zleceniodawcy, organu rentowego).
Kwota odliczenia
Kwota składki na ubezpieczenie zdrowotne, o którą zmniejsza się podatek, nie może przekroczyć 7,75% podstawy wymiaru tej składki. W praktyce oznacza to, że skoro kwota składki na ubezpieczenie zdrowotne, o którą zmniejsza się podatek, nie może przekroczyć 7,75% podstawy wymiaru tej składki - to pozostałej części składki ubezpieczony nie może odliczyć od płaconego podatku i dlatego sfinansuje ją ze swojego dochodu po opodatkowaniu. Od 2007 r. jest to 1,25% podstawy wymiaru składki (składka wynosi 9% podstawy wymiaru składki, a kwota składki, o którą można zmniejszyć podatek dochodowy od osób fizycznych, nadal wynosi tylko 7,75% podstawy wymiaru tej składki).
Zapłacone bezpośrednio przez osobę prowadzącą działalność pozarolniczą składki na ubezpieczenie zdrowotne osoba ta uwzględnia w zeznaniu rocznym.
Identyczne zasady rekompensowania odprowadzonych składek na ubezpieczenie zdrowotne odnoszą się do osób opłacających ryczałt od przychodów ewidencjonowanych, kartę podatkową oraz ryczałt od przychodów osób duchownych na podstawie ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne. Również w przypadku tych osób kwota składki odliczanej od zryczałtowanego podatku nie może przekraczać 7,75% podstawy jej wymiaru. Zapłaconą składkę odlicza się od ryczałtu podatkowego, pod warunkiem że nie została odliczona od podatku dochodowego (płaconego od dochodów opodatkowanych na zasadach ogólnych).
Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą i w rezultacie samodzielnie opłacająca składkę na ubezpieczenie zdrowotne musi ją odprowadzać niezależnie od tego, czy w danym miesiącu osiąga dochody z tej działalności i czy w związku z tym płaci podatek. Jednak po wystąpieniu dochodów, a więc i podatku, osoba taka może pomniejszyć podatek (zaliczkę na podatek) o składki zapłacone wcześniej (przed jego wystąpieniem). Gdyby za dany miesiąc zabrakło podatku do odliczenia składki, możliwe jest odliczenie odprowadzonych składek od podatku występującego w miesiącu albo w miesiącach następnych. Jednak ostatnim momentem, w którym wolno odliczyć składki na ubezpieczenie zdrowotne zapłacone w danym roku podatkowym, jest zeznanie roczne. W sytuacji gdy podatek dochodowy należny za dany rok okaże się niższy niż kwota składek na ubezpieczenie zdrowotne zapłaconych w tymże roku, to niestety przepada bezpowrotnie możliwość odliczenia tych składek. Prawo do odliczenia składek od podatku nie przechodzi na lata następne.
Wysokość wydatków poniesionych na składkę na ubezpieczenie zdrowotne ustala się na podstawie dokumentów stwierdzających ich poniesienie. W przypadku osoby samodzielnie odprowadzającej składkę na ubezpieczenie zdrowotne dokumentem potwierdzającym odprowadzenie składki jest dowód opłacenia tej składki na rachunek ZUS. Natomiast od podatku nie można odliczyć odsetek za zwłokę w opłaceniu składki na ubezpieczenie zdrowotne.
Andrzej Sidorko