Za osobę współpracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę, ojczyma, osoby przysposabiające - jeżeli pozostają z nią we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności.
Podstawa współpracy
Wymienione wyżej osoby pozostające z prowadzącym pozarolniczą działalność we wspólnym gospodarstwie domowym są z punktu widzenia ubezpieczeń traktowane jako osoby współpracujące, mimo że łączy je z prowadzącym działalność umowa o pracę. Zasady tej nie stosuje się jednak w przypadku zawarcia przez prowadzącego działalność z osobą bliską umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego. Również gdy prowadzący działalność zatrudni na podstawie umowy zlecenia na przykład swoją żonę, to będzie ona podlegała ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu jako zleceniobiorca. Nie ma wówczas znaczenia, że zleceniodawca jest osobą bliską dla zleceniobiorcy.
Ubezpieczeniom jako osoba współpracująca nie podlega również wymieniona wyżej osoba (np. małżonek), jeśli jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę przez spółkę, np. cywilną, jawną, w której jednym z jej wspólników jest osoba jej bliska, z którą prowadzi wspólne gospodarstwo domowe (np. współmałżonek). Zatrudniona osoba podlega wówczas ubezpieczeniom jako pracownik, gdyż łączy ją umowa o pracę ze spółką. W takiej sytuacji to spółka jest jej pracodawcą, a nie osoba bliska prowadzącą pozarolniczą działalność.
Praktyka wskazuje, że możemy mówić o dwóch kategoriach osób, które podlegają ubezpieczeniom społecznym jako osoby współpracujące:
• pierwsza - to osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, które pozostają z osobą prowadzącą działalność (pracodawcą) we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności,
• druga - to osoby, które bez zawierania umowy współpracują przy prowadzeniu działalności i pozostają z prowadzącym we wspólnym gospodarstwie domowym.
Zarówno w pierwszym, jak i drugim przypadku należy ubezpieczyć osobę bliską dla prowadzącego pozarolniczą działalność gospodarcza jako osobę współpracującą.
PRZYKŁAD
UBEZPIECZENIE SYNA JAKO OSOBY WSPÓŁPRACUJĄCEJ
Janusz G. prowadzi działalność gospodarczą. Zatrudnia na podstawie umowy o pracę swojego syna, który razem z nim mieszka i prowadzi wspólne gospodarstwo domowe. W takim przypadku syn pomimo zawartej umowy o pracę będzie podlegał ubezpieczeniom jako osoba współpracująca.
SKŁADKA NA FUNDUSZ PRACY
Za osobę współpracującą, która podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, prowadzący działalność opłaca również składkę na Fundusz Pracy. Podstawę wymiaru składki stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe bez stosowania ograniczenia do rocznej podstawy wymiaru składek.
PRZYKŁAD
ZATRUDNIENIE PRZEZ SPÓŁKĘ ŻONY WSPÓLNIKA
Tomasz L. jest jednym z dwóch wspólników spółki jawnej. Od 1 kwietnia 2008 r. spółka zatrudniła na podstawie umowy o pracę żonę Tomasza L., która razem z nim prowadzi wspólne gospodarstwo domowe. Żona Tomasza L. będzie podlegała ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu jako pracownik. Jej pracodawcą jest bowiem w analizowanej sytuacji spółka.
Podleganie ubezpieczeniom społecznym
Osoba współpracująca podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym, i wypadkowemu. Obowiązek ubezpieczeń istnieje od dnia rozpoczęcia współpracy do dnia jej zakończenia. Natomiast ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne. Gdy osoba współpracująca ma ustalone prawo do emerytury lub renty, z tytułu współpracy podlega dobrowolnym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.
Składki za osobę współpracującą są w całości finansowane przez prowadzącego działalność, który w stosunku do tej osoby jest płatnikiem składek.
Objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony. Trzeba jednak pamiętać, że dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje:
• od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tego ubezpieczenia, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony,
• od dnia ustania tytułu podlegania ubezpieczeniom, tj. od dnia zaprzestania wykonywania współpracy,
• od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na ubezpieczenie chorobowe (jeżeli za część miesiąca został pobrany zasiłek, ubezpieczenie chorobowe ustaje od dnia następnego po dniu, za który zasiłek przysługuje).
ZUS w uzasadnionych przypadkach, na wniosek osoby ubezpieczonej, może wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie i tym samym dalsze podleganie ubezpieczeniu chorobowemu osoby współpracującej (pomimo opłacenia składek po terminie).
Podstawa wymiaru składek
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób współpracujących z osobami prowadzącymi działalność gospodarczą stanowi zadeklarowana kwota nie niższa niż 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale (w marcu, kwietniu i maju 2008 r. wynosi 1739,90 zł). Roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym roku kalendarzowym nie może być wyższa od kwoty odpowiadającej 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy. W 2008 roku kwota ograniczenia wynosi 85 290 zł.
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe osób współpracujących stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe tych osób. Jednak podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe osób współpracujących nie może przekraczać miesięcznie 250 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale (w marcu, kwietniu i maju 2008 r. podstawa nie może przekraczać kwoty 7249,58 zł).
Jeżeli współpraca rozpoczyna się lub kończy w trakcie miesiąca, podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne ulega odpowiedniemu zmniejszeniu. W analogiczny sposób ustala się podstawę wymiaru składek w przypadku choroby trwającej przez część miesiąca, jeżeli osoba współpracująca spełnia warunki do przyznania zasiłku (z tytułu współpracy).
Składka zdrowotna
Osoba współpracująca podlega zawsze obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu. Składka na to ubezpieczenie jest naliczana od zadeklarowanej kwoty nie niższej niż 75 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (w marcu, kwietniu i maju 2008 r. nie może być niższa niż 2328,80 zł). Od tej podstawy prowadzący działalność jest zobowiązany naliczyć i odprowadzić za osobę współpracującą składkę na ubezpieczenie zdrowotne w wysokości 9 proc. Składka jest finansowana z własnych środków prowadzącego działalność.
Składka na ubezpieczenie zdrowotne jest miesięczna i niepodzielna. Wobec tego, nawet wówczas gdy współpraca trwała tylko przez część miesiąca, składka na ubezpieczenie zdrowotne nie ulega proporcjonalnemu zmniejszeniu i powinna być naliczona i opłacona od pełnej podstawy.
PRZYKŁAD
SKUTKI OPŁACENIA SKŁADEK PO TERMINIE
Osoba prowadząca pozarolniczą działalność, której współpracownikiem przy prowadzeniu tej działalności jest żona, opłaciła składki na ubezpieczenia społeczne za marzec 2008 r. po terminie. W takiej sytuacji ubezpieczenie chorobowe osoby prowadzącej pozarolniczą działalność i osoby współpracującej ustaje od 1 marca 2008 r.
PRZYKŁAD
DOKUMENTY ZGŁOSZENIOWE I ROZLICZENIOWE ZA OSOBĘ WSPÓŁPRACUJĄCĄ
Tomasz G. prowadzi działalność gospodarczą, z której podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu. Od 1 maja przy działalności będzie mu pomagał studiujący syn. Mieszkają razem i prowadzą wspólne gospodarstwo domowe. Tomasz G.powinien złożyć formularz ZUS ZUA kodem 05 11 XX i zgłosić syna do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych, wypadkowego, zdrowotnego oraz ewentualnie do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Za maj płatnik składek powinien złożyć raport ZUS RCA za siebie i syna. Natomiast za kolejne miesiące, jeżeli nie nastąpi żadna zmiana w stosunku do miesiąca poprzedniego, Tomasz G. będzie tylko opłacał należne składki, a z obowiązku składania dokumentów rozliczeniowych będzie zwolniony.
MICHAŁ JAROSIK
gp@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
• Art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 8 ust. 11, art. 11 ust. 2, art. 12 ust. 1, art. 18 ust. 8 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr. 11, poz. 74 z późn. zm.).
• Art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c), art. 81 ust. 2, art. 85 ust. 14 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. nr 210, poz. 2135 z późn. zm.).