Ponad połowę swojego dorosłego życia człowiek spędza w pracy. Jak wynika z obliczeń, w 2008 r. każdy z pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy spędzi w niej 252 dni, co w przeliczeniu na godziny daje 2016 godzin. Za czas pracy uznaje się czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy (art. 128 k.p.). W podstawowym systemie czasu pracy czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy (art. 129 k.p.).
Przeciętnie 5-dniowy tydzień pracy oznacza, że w niektórych tygodniach okresu rozliczeniowego pracownik może pracować np. przez 6 dni (przy zachowaniu odpowiednich okresów odpoczynku), w innych przez odpowiednio mniej, np. 4 dni. Niezbilansowanie czasu pracy w okresie rozliczeniowym może powodować konieczność wypłacenia pracownikowi wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych.
Wymiar czasu pracy
Przepisy prawa pracy wprowadzają pojęcie wymiaru czasu pracy. Przez wymiar należy rozumieć faktyczną liczbę dni i godzin, którą pracownik ma do przepracowania w danym okresie rozliczeniowym zgodnie z ustalonym harmonogramem.
Obowiązujący pracownika wymiar czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym oblicza się:
• mnożąc 40 godzin przez liczbę tygodni przypadających w okresie rozliczeniowym, a następnie
• dodając do otrzymanej liczby godzin iloczyn 8 godzin i liczby dni pozostałych do końca okresu rozliczeniowego, przypadających od poniedziałku do piątku.
Każde święto występujące w okresie rozliczeniowym i przypadające w innym dniu niż niedziela obniża wymiar czasu pracy o 8 godzin.
W maju 2008 r. 1 Maja wypada w czwartek, 3 Maja w sobotę. Każde z tych świąt powoduje obniżenie wymiaru czasu pracy o 8 godzin. Oznacza to, że jeżeli w zakładzie pracy sobota jest dniem wolnym od pracy wynikającym z przeciętnie 5-tygodniowego tygodnia pracy, to pracodawca będzie zobowiązany udzielić pracownikowi do końca okresu rozliczeniowego inny dzień wolny. Natomiast, jeżeli święto wypadłoby w niedzielę (taka sytuacja będzie w maju 2009 r.), to obniżenie wymiaru o 8 godzin nie następuje.
Poniżej przedstawiamy wymiar czasu pracy w 2008 r. przy 1- i 4-miesięcznym okresie rozliczeniowym.
Wymiar czasu pracy pracownika w okresie rozliczeniowym, ustalony zgodnie z art. 129 § 1 k.p., ulega w tym okresie obniżeniu o liczbę godzin usprawiedliwionej nieobecności w pracy, przypadających do przepracowania w czasie tej nieobecności, zgodnie z przyjętym rozkładem czasu pracy.
Okres rozliczeniowy
Pracodawca ma obowiązek prowadzić ewidencją czasu pracy przede wszystkim do celów prawidłowego ustalenia wysokości wynagrodzenia i innych świadczeń związanych z pracą. Ewidencję czasu pracy prowadzi się na podstawie okresów rozliczeniowych. Okres rozliczeniowy służy ustaleniu wymiaru czasu pracy, czyli liczby godzin przypadających do przepracowania w tym okresie, a także rozplanowaniu tego czasu w harmonogramie pracy oraz obliczeniu, czy nie nastąpiło przekroczenie średniotygodniowej normy pracy. Okres rozliczeniowy to nic innego jak przyjęty przez pracodawcę przedział czasowy, w którym następuje rozliczenie czasu pracy. Należy wskazać, że przepisy Kodeksu pracy przewidują maksymalne okresy rozliczeniowe w odniesieniu do poszczególnych systemów czasu pracy. Oznacza to, że mogą być stosowane krótsze okresy rozliczeniowe. Najczęściej stosowane okresy rozliczeniowe to: okres rozliczeniowy nieprzekraczający 4 miesięcy m.in. w podstawowym czy w zadaniowym systemie czasu pracy, nieprzekraczający miesiąca, m.in. w ramach równoważnego systemy czasu pracy, systemu pracy weekendowej czy systemu skróconego tygodnia pracy oraz przy pilnowaniu lub ochronie mienia.
Praktyka jednak wskazuje, że dłuższy okres rozliczeniowy daje pracodawcy większą elastyczność w planowaniu i rozliczaniu czasu pracy poszczególnych pracowników.
Należy również zwrócić uwagę, że w każdym systemie czasu pracy, jeżeli przewiduje on rozkład czasu pracy obejmujący pracę w niedziele i święta, pracownikom trzeba zapewnić łączną liczbę dni wolnych od pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym odpowiadającą co najmniej liczbie niedziel, świąt oraz dni wolnych od pracy w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy przypadającym w tym okresie.
Marcin Nowak