Obecnie w Polsce nie istnieją już bariery w zatrudnianiu obywateli Unii Europejskiej. Dodatkowo polski pracodawca może bardzo szybko zatrudnić na kilka miesięcy obywateli Białorusi, Ukrainy i Rosji. W przypadku pracowników z pozostałych państw ciągle występuje obowiązek uzyskiwania pozwoleń na pracę. W październiku 2007 r. minister pracy i polityki społecznej podpisała rozporządzenie znacznie zmniejszające wysokość opłaty dokonywanej przez pracodawcę przy zatrudnianiu cudzoziemca (z 936 do 100 zł).
Dla kogo zezwolenie
Zasadą ogólną, od której przepisy prawa przewidują wiele wyjątków, jest, że każdy obcokrajowiec, który będzie wykonywał pracę na terytorium Polski, powinien mieć pozwolenie na pracę. Jednocześnie taki obowiązek występuje niezależnie od tego, czy praca będzie wykonywana w ramach stosunku pracy, umowy cywilnoprawnej czy na innej podstawie. Podstawa zatrudnienia nie ma tu znaczenia, a przy jej wyborze strony powinny kierować się takimi samymi zasadami jak przy zatrudnianiu obywatela polskiego.
UWAGA
Obcokrajowiec może świadczyć pracę zarówno jako pracownik, jak i w niektórych okolicznościach jako strona umowy cywilnoprawnej. Praca może być również świadczona w związku z pełnieniem funkcji w zarządzie polskiej spółki.
Zanim pracodawca zdecyduje się powierzyć pracę cudzoziemcowi, powinien sprawdzić, czy w danym przypadku wymagane jest pozwolenie na pracę, czy też przepisy przewidują inną formę legalizacji zatrudnienia.
Pracę bez konieczności uzyskiwania pozwolenia mogą wykonywać m.in. osoby:
• będące obywatelami państw członkowskich Unii Europejskiej;
• będące obywatelami państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego nienależących do Unii Europejskiej;
• będące obywatelami państw niebędących stronami umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, którzy mogą korzystać ze swobody przepływu osób na podstawie umów zawartych przez te państwa ze Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi;
• wygłaszające, do 30 dni w roku kalendarzowym, okazjonalne wykłady, referaty lub prezentacje o szczególnej wartości naukowej lub artystycznej, jeżeli zachowują miejsce stałego pobytu za granicą;
• będące studentami studiów dziennych odbywanych w Rzeczypospolitej Polskiej - w lipcu, sierpniu i we wrześniu;
• będące studentami, którzy wykonują pracę w ramach odbywania staży zawodowych, do odbywania których kierują organizacje będące członkami międzynarodowych zrzeszeń studentów;
• delegowane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez pracodawcę zagranicznego, jeżeli zachowują oni miejsce stałego pobytu za granicą, na okres nieprzekraczający trzech miesięcy w roku kalendarzowym, w celu:
- wykonywania prac montażowych, konserwacyjnych lub naprawy dostarczonych kompletnych technologicznie urządzeń, konstrukcji, maszyn lub innego sprzętu, jeżeli pracodawca zagraniczny jest ich producentem,
- dokonania odbioru zamówionych urządzeń, maszyn, innego sprzętu lub części, wykonanych przez przedsiębiorcę polskiego,
- przeszkolenia pracowników pracodawcy polskiego będącego odbiorcą urządzeń, konstrukcji, maszyn lub innego sprzętu, o których mowa w lit. a), w zakresie jego obsługi lub użytkowania,
- montażu i demontażu stoisk targowych, jak i opieki nad nimi, jeżeli wystawcą jest pracodawca zagraniczny, który deleguje ich w tym celu;
• będące obywatelami państw członkowskich Unii Europejskiej lub obywatelami państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego nienależących do UE lub obywatelami Konfederacji Szwajcarskiej wykonującymi pracę w zarządach osób prawnych, które uzyskały wpis do rejestru przedsiębiorców na podstawie przepisów o Krajowym Rejestrze Sądowym lub są spółkami kapitałowymi w organizacji, jeżeli mają one swą siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
• nieposiadające obywatelstwa państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub obywatelstwa państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego nienależącego do Unii Europejskiej lub obywatelstwa Konfederacji Szwajcarskiej, pełniące funkcje w zarządach osób prawnych, które uzyskały wpis do rejestru przedsiębiorców na podstawie przepisów o Krajowym Rejestrze Sądowym lub są spółkami kapitałowymi w organizacji, jeżeli przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy pobytowej w celu wykonywania pracy i czas ich pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w związku z pełnieniem funkcji - bez względu na liczbę osób prawnych prowadzących działalność gospodarczą, w których funkcja jest pełniona - nie przekracza trzech miesięcy w ciągu kolejnych sześciu miesięcy.
Nową grupą osób zwolnionych z obowiązku posiadania pozwolenia na pracę są osoby będące obywatelami państw graniczących z Rzecząpospolitą Polską, wykonujące pracę w okresie nieprzekraczającym trzech miesięcy w ciągu kolejnych sześciu miesięcy, jeżeli otrzymają one oświadczenie polskiego pracodawcy o zamiarze powierzenia wykonywania pracy, zarejestrowane w powiatowym urzędzie pracy właściwym ze względu na miejsce zamieszkania lub siedzibę pracodawcy. W tym przypadku pracodawcy, którzy mają zamiar zatrudnić obcokrajowca na krótki okres, nie muszą przeprowadzać długotrwałej procedury uzyskiwania pozwolenia, a jedynie złożyć odpowiednie oświadczenie w urzędzie pracy.
Pozostali cudzoziemcy muszą uzyskać pozwolenie na pracę, jeżeli wykonują pracę:
• w podmiocie mającym siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
• u pracodawcy zagranicznego i są delegowani na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w celu realizacji usługi eksportowej;
• u pracodawcy zagranicznego i są delegowani przez niego do podmiotu mającego siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na okres przekraczający 30 dni w roku w celu wykonania zadania określonego przez delegującego w innym trybie niż realizacja usługi eksportowej.
Procedura uzyskiwania pozwolenia
W toku postępowania, oprócz m.in. badania dokumentów dotyczących pracownika z zagranicy, sprawdzane jest, czy pracodawca miał możliwość zatrudnienia na dane stanowisko obywatela Polski lub UE.
W związku z tym bierze się pod uwagę informacje starosty właściwego ze względu na miejsce wykonywania pracy przez cudzoziemca na temat sytuacji na lokalnym rynku pracy oraz na temat możliwości zabezpieczenia potrzeb kadrowych pracodawcy.
Starosta (działając poprzez powiatowy urząd pracy) dokonuje w szczególności analizy rejestrów bezrobotnych i poszukujących pracy oraz ofert pracy zgłoszonych do urzędu pracy, a także podejmuje działania, by upowszechnić ofertę także wśród osób niebędących bezrobotnymi lub poszukującymi pracy. Na podstawie efektów tych działań udziela informacji, czy był w stanie znaleźć na dane miejsce pracownika. Tylko w nielicznych przypadkach pracodawcy mogą złożyć wniosek bez takiego dokumentu.
UWAGA
Zezwolenie na pracę obcokrajowca wydaje się na pisemny wniosek pracodawcy złożony wraz z kompletem załączników.
Sprawdzane są również informacje pracodawcy o podjętych przez niego działaniach w zakresie powierzenia pracy, która jest przedmiotem wniosku, obywatelowi polskiemu lub cudzoziemcowi niepodlegającemu obowiązkowi posiadania zezwolenia albo obywatelowi państwa członkowskiego Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub obywatelowi Konfederacji Szwajcarskiej. Co ważne, działania pracodawcy nie mogą ograniczać się jedynie do złożenia oferty pracy w powiatowym urzędzie pracy.
UWAGA
Pracodawca powinien udowodnić, iż starał się znaleźć na dane miejsce pracy obywatela polskiego. Oznacza to obowiązek przedłożenia np. kserokopii ogłoszeń o pracę zamieszczonych przez pracodawcę w prasie, umowy z firmą pośrednictwa pracy itp.
Po złożeniu kompletu dokumentów wydawane jest tzw. przyrzeczenie wydania zezwolenia na pracę, które pozwala zalegalizować pobyt obcokrajowca w Polsce. Odbywa się to poprzez uzyskanie odpowiedniej wizy pobytowej lub np. zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony. Dopiero na tej podstawie może zostać wydane właściwe pozwolenie na pracę.
Kiedy odmowa?
Decyzję o odmowie wydania zezwolenia wydaje się, gdy pracodawca:
• odmówi bez uzasadnionej przyczyny zatrudnienia bezrobotnych lub poszukujących pracy skierowanych przez starostę na stanowisko proponowane cudzoziemcowi lub
• wnioskuje o wydanie zezwolenia w stosunku do cudzoziemca, którego:
- kwalifikacje lub umiejętności nie są odpowiednie do pracy, którą ma wykonywać, lub
- kwalifikacje lub wykonywany przez niego zawód nie odpowiadają zawodom lub specjalnościom, o których mowa w przepisach w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej stosowania, lub
- proponowane wynagrodzenie będzie niższe od wynagrodzenia przysługującego polskiemu pracownikowi za wykonywanie porównywalnej pracy, lub
• w postępowaniu o wydanie zezwolenia:
- złożył wniosek zawierający nieprawdziwe dane osobowe albo fałszywe informacje lub dołączył do niego dokumenty zawierające takie dane, lub
- zeznał nieprawdę lub zataił prawdę albo w celu użycia jako autentyczny podrobił lub przerobił dokument lub takiego dokumentu jako autentycznego używał, lub
• naruszył przepisy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy i naruszenie to zostało stwierdzone w wyniku przeprowadzonej kontroli, a od daty sporządzenia protokołu z kontroli nie upłynął rok, lub
• prowadzi działalność, która nie jest odpowiednia do stanowiska lub rodzaju wykonywanej pracy zaproponowanych cudzoziemcowi.
Powód odmowy wydania zezwolenia na pracę może być także po stronie pracownika. Decyzję o odmowie wydania zezwolenia wydaje się w przypadku, gdy obcokrajowiec:
• został skazany w Rzeczypospolitej Polskiej prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności lub
• został skazany w Rzeczypospolitej Polskiej prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności, której wykonanie zostało zawieszone, do czasu zakończenia okresu próby, lub
• naruszył przepisy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy i naruszenie to zostało stwierdzone w wyniku przeprowadzonej kontroli, a od daty sporządzenia protokołu kontroli nie upłynął rok, lub
• uzyskał ostateczną decyzję o zobowiązaniu cudzoziemca do opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub o wydaleniu lub jest stroną postępowania w tych sprawach, lub
• nie uzyskał odpowiedniej wizy lub zezwolenia, o których mowa w art. 88 ust. 2 ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
Przemysław Ciszek
Autor jest prawnikiem, wspólnikiem w firmie C&C Chakowski&Ciszek.
Kontakt: p.ciszek@cc.info.pl