Porozumienie stron to w rzeczywistości umowa, w treści której obie strony składają zgodne oświadczenia woli dotyczące określonej kwestii. Do jej zawarcia dochodzi albo w konsekwencji przyjęcia oferty jednej ze stron przez stronę, do której jest ona skierowana, albo przez rokowania zmierzające do ustalenia akceptowanych przez obie strony warunków.
Przedmiot porozumienia
Pomimo że porozumienie stron może dotyczyć wielu kwestii, np. rozwiązania umowy o pracę w uzgodnionym terminie (art. 30 § 1 pkt 1 k.p.), skrócenia okresu dokonanego wypowiedzenia (art. 36 § 6 k.p.), zmiany warunków umowy o pracę (porozumienie zmieniające w formie aneksu do umowy o pracę), to w praktyce przez termin „porozumienie stron” najczęściej rozumie się rozwiązanie umowy za zgodną wolą obu stron.
Zaletą tej formy rozwiązania umowy o pracę jest przede wszystkim to, że umożliwia rozwiązanie umowy praktycznie w każdym terminie, nawet „od zaraz”, bez potrzeby czekania na upływ ustawowego okresu wypowiedzenia. W takim przypadku strony same ustalają, z jaką datą nastąpi rozwiązanie umowy, przy czym nie są ograniczone żadnymi terminami. Tak więc do rozwiązania umowy może dojść np. niezwłocznie, za tydzień, za dwa miesiące, a nawet za pół roku, jeśli tylko obie strony będą co do konkretnego terminu zgodne.
Ponadto porozumienie stron rozwiązuje umowę o pracę w sytuacji, gdy jej wypowiedzenie jest w świetle obowiązujących przepisów prawa pracy niedozwolone, np.:
• w przypadku umowy o pracę na czas określony niespełniającej warunków określonych w art. 33 k.p., a więc zawartej na okres krótszy niż 6 miesięcy lub wprawdzie dłuższy niż 6 miesięcy, ale niezawierającej klauzuli o możliwości 2-tygodniowego wypowiedzenia,
• gdy pracownik przebywa na urlopie wypoczynkowym lub korzysta ze zwolnienia lekarskiego lub
• w przypadku gdy pracownik korzysta ze szczególnej ochrony, np. pracownica w ciąży (art. 177 k.p.) bądź pracownik 4 lata przed emeryturą (art. 39 k.p.).
Przykład
Ciężarna pracownica zatrudniona na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony złożyła wniosek o rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron, wskazując jako termin ustania stosunku pracy dzień złożenia wniosku o rozwiązanie umowy. Jako powód rozwiązania umowy wskazała nagły wyjazd zagraniczny w sprawach rodzinnych. W takiej sytuacji pracodawca może wyrazić zgodę na rozwiązanie umowy bez obawy, że naruszy przepisy prawa pracy.
Porozumienie stron pozwala także zmienić warunki umowy o pracę bez potrzeby czekania na upływ okresu wypowiedzenia zmieniającego w przypadku, gdy zmiany umowy są akceptowane przez obie strony stosunku pracy. Zazwyczaj porozumienie stron jest stosowane w sytuacji, gdy zmiany warunków umowy są korzystniejsze dla pracownika niż dotychczasowe warunki umowy. Jednak może zdarzyć się i tak, że pracownik akceptuje propozycje zmiany warunków umowy, mimo że jest ona mniej korzystna niż dotychczasowe warunki. Za porozumieniem stron można także zmienić warunki umowy pracowników szczególnie chronionych przed wypowiedzeniem, np. pracowników spełniających warunki określone w art. 39 k.p., tj. tych, którym brakuje mniej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego. Ponadto w drodze porozumienia stron można zmienić takie warunki zatrudnienia, których nie wolno zmienić w drodze wypowiedzenia zmieniającego, np. rodzaj umowy - z umowy o pracę na czas nieokreślony na umowę o pracę na czas określony (por. wyrok Sądu Najwyższego z 5 sierpnia 1980 r. I PR 52/80, OSNC 1981/2-3/39, uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 28 kwietnia 1994 r. I PZP 52/93, OSNP 1994/11/169, wyrok Sądu Najwyższego z 19 stycznia 2000 r., I PKN 495/99, OSNP 2001/11/376) lub wprowadzić dodatkowe postanowienia do treści umowy, np. klauzulę o możliwości wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na okres dłuższy niż 6 miesięcy.
Forma porozumienia stron
Porozumienie stron zmieniające warunki umowy o pracę powinno zostać zawarte w formie pisemnej. Wszelkie zmiany umowy o pracę wymagają formy pisemnej (art. 29 § 4 k.p.). Podobnie porozumienie stron dotyczącę rozwiązania umowy o pracę. W sytuacji gdyby porozumienie stron rozwiązujące umowę o pracę zostało zawarte w innej formie niż pisemna, np. ustna, lub gdyby zostało zawarte przez czynności faktyczne (pracownik zaprzestał przychodzenia do pracy, spakował swoje rzeczy, rozliczył się z firmowego mienia, a wszystko to przy aprobacie pracodawcy), nie spowoduje to nieważności tej czynności. W takim przypadku porozumienie stron powinno mieć swoje odzwierciedlenie w treści świadectwa pracy. Świadectwo pracy powinno zatem zawierać zapis, że „umowa została rozwiązana za porozumieniem stron (art. 30 § 1 pkt 1 k.p.)”.
Data porozumienia stron
Uzgadniając zmianę warunków umowy lub jej definitywne rozwiązanie, strony wskazują termin, od którego mają obowiązywać nowe warunki lub z upływem którego umowa ma zostać rozwiązana. W tym zakresie strony mają całkowitą dowolność, co oznacza, że mogą ustalić termin dogodny zarówno dla pracownika, jak i dla pracodawcy. Tym samym nowe warunki mogą obowiązywać np. „od zaraz”, z upływem kilku tygodni lub nawet kilku miesięcy. Podobnie w przypadku rozwiązania umowy o pracę. Należy przy tym pamiętać, że jeśli jedna ze stron złożyła propozycję rozwiązania umowy, a druga strona nie udzieliła odpowiedzi, milczenia nie można poczytywać za zgodę.
Brak zgodnej woli stron
Rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron jest dwustronną czynnością prawną, wobec czego następuje za zgodą stron stosunku pracy, jednocześnie zastępując przepisy prawa pracy obowiązujące w tym zakresie. Jeśli jedna ze stron nie akceptuje zaproponowanych przez drugą stronę warunków - do porozumienia stron nie dochodzi. Wyrażenie zgody jest uzależnione tylko i wyłącznie od woli strony. Przy czym żadna ze stron nie może zmusić drugiej, aby zaakceptowała przedstawioną propozycję.
Przykład
Pracownik zaproponował rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron z końcem listopada. Pracodawca wyraził zgodę na rozwiązanie umowy, ale z dniem 10 grudnia. W takiej sytuacji do porozumienia stron dojdzie dopiero z chwilą, gdy pracownik zaakceptuje datę wskazaną przez pracodawcę.
Tym samym brak zgody jednej ze stron nie jest podstawą, aby zarzucić jej ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków względem drugiej strony, a konsekwencją braku zgody jest kontynuacja stosunku pracy (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 27 marca 2000 r. I PKN 557/99, OSNP 2001/16/511 oraz wyrok Sądu Najwyższego z 29 kwietnia 2005 r. III PK 2/05, OSNP 2005/23/372).
Katarzyna Wrońska-Zblewska