Kontrola PIP może nastąpić nawet bez uprzedzenia, o każdej porze dnia i nocy. Pracodawca ma prawo zażądać legitymacji służbowej od kontrolera. Kontroler powinien mieć również upoważnienie, lecz w szczególnych okolicznościach może rozpocząć kontrolę bez tego dokumentu. Dostarcza je wówczas w ciągu trzech dni po rozpoczęciu inspekcji.
Pracodawca ma obowiązek współpracy z PIP w czasie kontroli. Nie może odmówić wpuszczenia kontrolera dlatego, że trwa u niego już inna kontrola, np. urzędu kontroli skarbowej. Przepisy ustawy o działalności gospodarczej, mające na celu zmniejszenie uciążliwości liczby kontroli u przedsiębiorców, nie mają zastosowania do inspekcji pracy z mocy nadrzędnych przepisów Konwencji nr 81 Międzynarodowej Organizacji Pracy o inspekcji pracy w przemyśle i handlu. Konwencja nie zezwala na ograniczenie długości i częstotliwości kontroli PIP.
Pracodawca powinien zapewnić kontrolerowi odrębne pomieszczenie, jeżeli ma taką możliwość. Ma również obowiązek niezwłocznego przedstawienia żądanych dokumentów, w tym akt osobowych pracowników i umów dotyczących tzw. osób samozatrudnionych.
Kontroler ma prawo przesłuchiwać pracowników, byłych pracowników, osoby zatrudnione na innej podstawie i byłych takich współpracowników. Może od nich żądać wyjaśnień ustnych i pisemnych. Pracodawca musi zapewnić możliwość przesłuchania tych osób.
Po zakończeniu kontroli inspektor może udzielić ustnych wyjaśnień, a następnie sporządza protokół. Pracodawca nie musi od razu podpisywać protokołu. Może jedynie zrobić adnotację, że go otrzymał i że skorzysta z prawa zgłoszenia zastrzeżeń. Ustawa o PIP daje pracodawcy prawo zgłoszenia zastrzeżeń do protokołu w terminie siedmiu dni. Zastrzeżenia dotyczą ustaleń faktycznych dokonanych przez inspektora w czasie kontroli. Uzasadnione zastrzeżenia są przez kontrolera uwzględniane i protokół podlega sprostowaniu.
Kolejnym etapem po kontroli jest wydanie przez PIP nakazu, wystąpienia, sprzeciwu lub żądania. Przy uchybieniach mniejszej wagi wydawane są wystąpienia. Nakaz dotyczy zwykle wypłaty wynagrodzenia lub dodatków z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych. Sprzeciw w kolei powoduje zamknięcie zakładu pracy. Wydawany jest, gdy praca w zakładzie stanowi zagrożenie dla zdrowia lub życia pracowników.
KATARZYNA DULEWICZ
radca prawny i partner CMS Cameron McKenna