Jednym z podstawowych celów działania zakładowego funduszu świadczeń socjalnych jest udzielanie pracownikom pomocy materialnej. W ramach tej pomocy mieści się zarówno pomoc rzeczowa, jak i finansowa dla pracowników znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej.
Dopłaty do wypoczynku finansowane ze środków zfśs
Pracodawca może dofinansować wypoczynek pracowników ze środków zfśs. Działalność ta jest działalnością socjalną, o której mowa w art. 1 § 1 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (DzU z 1996 r. nr 70, poz. 335 ze zm. - zwana dalej ustawą).
Wszelkie zasady i warunki korzystania ze świadczeń finansowanych ze środków funduszu, pracodawca powinien określić w regulaminie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.
Kto jest uprawniony?
Ustawa o zfśs obok celu działalności socjalnej oraz wysokości przysługujących dopłat określa również osoby, które mogą korzystać ze świadczeń finansowanych z funduszu. Osobami uprawnionymi do świadczeń z zfśs są:
- pracownicy, ich rodziny,
- byli pracownicy - emeryci i renciści i ich rodziny,
- inne osoby, którym pracodawca przyznał w regulaminie funduszu prawo korzystania ze świadczeń socjalnych (art. 2 ustawy).
Fakt przynależności do katalogu osób uprawnionych do korzystania z funduszu nie gwarantuje jeszcze prawa do dopłat do wypoczynku lub innych świadczeń socjalnych. Kolejnym warunkiem, jaki muszą spełnić osoby uprawnione, jest trudna sytuacja materialna.
Od czego zależy wysokość dopłat
Pomoc w formie dopłaty do wypoczynku osób uprawnionych do korzystania z funduszu ma charakter uznaniowy. Przyznanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat uzależnia się od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej. Zasady i warunki korzystania ze świadczeń funduszu powinny być szczegółowo określone w regulaminie ustalanym w uzgodnieniu ze związkami zawodowymi. Pracodawca, u którego nie działa zakładowa organizacja związkowa, uzgadnia regulamin z pracownikiem wybranym przez załogę do reprezentowania jej interesów.
Świadczenia z funduszu, w tym również dopłaty do wypoczynku, muszą być przyznawane według kryterium socjalnego, czyli z uwzględnieniem sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu. Pomoc powinna trafiać do osób faktycznie jej potrzebujących, np. do pracowników lub emerytów, którzy osiągają niski dochód na jedną osobę w rodzinie.
Przyznanie dopłaty do wypoczynku musi być poprzedzone zbadaniem sytuacji materialnej, życiowej i rodzinnej uprawnionej osoby.
Przykład
W naszej firmie przyznajemy pracownikom dopłaty do wypoczynku na podstawie osiąganego u nas wynagrodzenia. Działanie to nie jest do końca prawidłowe, bowiem wysokość wynagrodzenia nie jest wystarczającą informacją. Nie odzwierciedla faktycznej sytuacji uprawnionego do korzystania ze środków funduszu. Przykładowo, całkowicie inna będzie sytuacja dwóch pracowników otrzymujących wynagrodzenie w takiej samej wysokości, z których jeden utrzymuje kilkuosobową rodzinę, a drugi jest osobą samotną.
Przy ocenie sytuacji materialnej pracownika należy brać pod uwagę dochody pracownika osiągane również poza zakładem pracy, a także dochody członków rodziny, pozostających we wspólnym gospodarstwie z pracownikiem.
W celu ustalenia, czy dana osoba spełnia warunki do korzystania ze środków funduszu (dopłaty do wypoczynku), najczęściej żąda się od niej przedłożenia oświadczenia dotyczącego np. średniej wysokości dochodów przypadających na jednego członka rodziny. W takim oświadczeniu należy wskazać dochody ze wszystkich źródeł oraz liczbę członków rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym.
Niezłożenie pracodawcy oświadczenia o sytuacji materialnej pracownika może stanowić przyczynę odmowy przyznania dopłaty do wypoczynku. W takiej sytuacji pracodawca nie ma możliwości ustalenia sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej danej osoby. Domaganie się przez pracodawcę złożenia informacji o sytuacji rodzinno-materialnej pracownika w celu ustalenia wysokości świadczenia z funduszu jest zgodne z przepisami ustawy o ochronie danych osobowych. Praktycznie tylko w ten sposób może on ustalić, czy osoba jest uprawniona do dopłaty do wypoczynku.
Pracodawca nie może przyznawać świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych w oderwaniu od kryterium socjalnego. Przyznawanie tych świadczeń musi być zawsze uzależnione od konkretnej sytuacji danej osoby. Niedopuszczalne jest stosowanie zasady „każdemu po równo”. Mało prawdopodobne jest, aby np. dwie osoby uprawnione miały taką samą lub zbliżoną sytuację materialną, życiową i rodzinną.
Możliwe dofinansowanie do wakacji za granicą
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 28 marca 2007 r. (sygn. akt K 40/04) orzekł, że uniemożliwianie pracownikom korzystania ze świadczeń przyznawanych przez pracodawcę na rzecz różnych form wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej i sportowo-rekreacyjnej, świadczonych poza terenem kraju, jest niezgodne z konstytucją.
Zakwestionowane przez Trybunał przepisy ustawy określają, że:
- działalnością socjalną są usługi świadczone przez pracodawców na rzecz różnych form krajowego wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej i sportowo-rekreacyjnej (art. 2 ustawy),
- usługi i świadczenia (w tym również dopłaty) w zakresie różnych form wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej i sportowo-rekreacyjnej - mogą być finansowane z funduszu, jeżeli są świadczone wyłącznie na terenie kraju (art. 8 ust. 2a ustawy).
Ograniczenie przyznawania świadczeń z funduszu w odniesieniu tylko do form krajowego wypoczynku jest zatem niezgodne z prawem. Pomimo że przepisy ustawy nie uległy w tej kwestii zmianie, pracodawcy nie mogą odmówić przyznania uprawnionym pracownikom świadczeń z funduszu również do wyjazdów zagranicznych. W tym celu pracodawcy powinni dokonać zmian w zapisach regulaminu funduszu.
Ograniczenie dopłat z funduszu tylko do wypoczynku w kraju jest niezgodne z konstytucją.
Przykład
Pracownik zakładu pracy wraz z żoną i córką wyjeżdża na wycieczkę zagraniczną. Od kwietnia pracownik może ubiegać się o dofinansowanie tego wyjazdu z zakładu pracy ze środków funduszu. Dopłata taka zostanie pracownikowi przyznana pod warunkiem, że spełnia on wymagania socjalne.
Pracodawca, który będzie odmawiał przyznawania uprawnionym pracownikom świadczeń w związku z wypoczynkiem zagranicznym, będzie podlegał karze grzywny.
Magdalena Kasprzak