Możemy mówić o dwóch kategoriach osób, które podlegają ubezpieczeniom społecznym jako osoby współpracujące.
Pierwsza grupa to osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, które pozostają z osobą prowadzącą działalność (pracodawcą) we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracującą przy prowadzeniu tej działalności.
Druga grupa to osoby, które bez zawierania umowy współpracują przy prowadzeniu tej działalności i pozostają z prowadzącym działalność we wspólnym gospodarstwie domowym.
Tym samym współmałżonek, który ma zawartą - z osobą prowadzącą działalność - umowę o pracę i pozostaje z nim we wspólnym gospodarstwie domowym, podlega ubezpieczeniom społecznym jako osoba współpracująca.
Jeżeli prowadzący działalność zatrudni na podstawie umowy zlecenia swoją żonę, to zatrudniona osoba będzie podlegała ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu na zasadach przewidzianych dla zleceniobiorców. Nie ma znaczenia, iż jest to osoba bliska dla prowadzącego działalność.
PRZYKŁAD
ZATRUDNIENIE W SPÓŁCE
Pan Tomasz jest jednym z dwóch wspólników spółki cywilnej. Od 1 lipca 2007 r. spółka zatrudnia na umowę o pracę żonę pana Tomasza, która razem z nim prowadzi wspólne gospodarstwo domowe. Żona będzie podlegała ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu jako pracownik.
Również w przypadku gdy współmałżonek zostanie zatrudniony na podstawie umowy o pracę przez spółkę cywilną, w której jednym ze wspólników jest jej małżonek, z którym prowadzi wspólne gospodarstwo domowe zatrudniona osoba nie będzie podlegała ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu z tytułu współpracy tylko jako pracownik.
Wynika to z tego, iż osoba ta ma zawartą umowę o pracę ze spółką cywilną będącą jej pracodawcą (a nie z konkretną osobą prowadzącą pozarolniczą działalność) i w konsekwencji podlega ubezpieczeniom społecznym z umowy o pracę.
Ubezpieczenia społeczne
Osoba współpracująca podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu. Obowiązek ubezpieczeń istnieje w okresie od dnia rozpoczęcia wykonywania współpracy do dnia jej zakończenia.
Natomiast ubezpieczenie chorobowe dla osoby współpracującej jest dobrowolne.
Objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony.
Dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje:
l od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tego ubezpieczenia, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony,
l od dnia ustania tytułu podlegania tym ubezpieczeniom, tj. od dnia zaprzestania wykonywania współpracy,
l od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na ubezpieczenie chorobowe. Jeżeli jednak za część miesiąca został pobrany zasiłek, ubezpieczenie chorobowe ustaje od dnia następnego po dniu, za który zasiłek przysługuje.
W uzasadnionych przypadkach na wniosek osoby ubezpieczonej ZUS może wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie i tym samym dalsze podleganie ubezpieczeniu chorobowemu osoby współpracującej. Jeżeli wniosek o przywrócenie terminu do opłacenia składki zostanie załatwiony negatywnie, osoba współpracująca jest wyłączona z ubezpieczenia chorobowego.
Ponowne objęcie ubezpieczeniem chorobowym może nastąpić od dnia wskazanego we wniosku o objęcie ubezpieczeniem, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony.
W przypadku wyłączenia osoby współpracującej z ubezpieczenia chorobowego nie ma ona prawa do zasiłku chorobowego, jeżeli zachoruje w okresie, w którym nie podlegała ubezpieczeniu chorobowemu lub w okresie, w którym podlegała co prawda ubezpieczeniu chorobowemu, ale przez okres krótszy niż 180 dni.
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób współpracujących z osobami prowadzącymi działalność gospodarczą, stanowi zadeklarowana kwota nie niższa niż 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale. Składka w nowej wysokości obowiązuje zawsze od trzeciego miesiąca następnego kwartału (tj. od marca, czerwca, września i grudnia).
Roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym roku kalendarzowym nie może być wyższa od kwoty odpowiadającej 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy.
W 2007 roku kwota ograniczenia wynosi 78 480,00 zł. Po przekroczeniu tej podstawy nie należy opłacać składek na te dwa ubezpieczenia. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe osób współpracujących stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe tych osób.
Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe osób współpracujących nie może przekraczać miesięcznie 250 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.
Jeżeli współpraca rozpoczyna się lub kończy w trakcie miesiąca podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne ulega odpowiedniemu zmniejszeniu.
Za miesiąc, w którym nastąpiło objęcie ubezpieczeniami lub ich ustanie i jeżeli trwały one tylko przez część miesiąca, kwotę najniższej podstawy wymiaru składek zmniejsza się proporcjonalnie, dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniom.
Składki ubezpieczeniowe za osobę współpracującą są w całości finansowane przez prowadzącego działalność, który w stosunku do tych osób jest płatnikiem składek.
Jeżeli osoba współpracująca ma ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu współpracy, podlega dobrowolnym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Obowiązkowa jest wówczas wyłącznie składka na ubezpieczenie zdrowotne.
Ubezpieczenie zdrowotne
Osoba współpracująca podlega również obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu. Składka na to ubezpieczenie jest naliczana od zadeklarowanej kwoty, nie niższej niż 75 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.
Od tej podstawy prowadzący działalność jest zobowiązany naliczyć i odprowadzić za osobę współpracującą składkę na ubezpieczenie zdrowotne w wysokości 9 proc.
Składka na ubezpieczenie zdrowotne jest miesięczna i niepodzielna. Wobec tego, jeżeli współpraca trwała tylko przez część miesiąca składka na ubezpieczenie zdrowotne nie ulega proporcjonalnemu zmniejszeniu i powinna być naliczona i opłacona od pełnej podstawy.
Składka na Fundusz Pracy
Za osobę współpracującą, która podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, należy opłacać również składkę na FP. Podstawę wymiaru składki na FP stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe bez stosowania ograniczenia do kwoty 30-krotności.
PODSTAWA PRAWNA
l Art. 8 ust. 2 i ust. 11 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 11, poz. 74 z późn. zm.).
MICHAŁ JAROSIK