Odpowiedź eksperta
Instytucja zawieszenia stosowania układu została uregulowana w art. 24127k.p. Zgodnie z brzmieniem § 1 tego przepisu w przypadku pogorszenia sytuacji finansowej pracodawcy strony układu zakładowego mogą zawrzeć porozumienie o zawieszeniu stosowania u danego pracodawcy, w całości lub w części, tego układu oraz układu ponadzakładowego bądź jednego z nich. Przepis ten stanowi wyjątek od zasady wyrażonej w artykule poprzedzającym Kodeksu pracy, w myśl którego postanowienia układu zakładowego nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż postanowienia obejmującego ich układu ponadzakładowego. Porozumienie o zawieszeniu stosowania postanowień układowych mogą dotyczyć jedynie tych zapisów, które regulują korzystniej zasady ustawowe wobec pracowników. Nie mogą doprowadzić do obniżenia standardów, które zapewniają przepisy powszechnie obowiązującego prawa pracy.
Wprowadzenie takiej regulacji zostało podyktowane charakterem tego specyficznego aktu prawa pracy, którym jest układ zbiorowy. Postanowienia układu kształtują dużo korzystniej treść stosunków pracy pracowników, niż wynika to z przepisów Kodeksu pracy i postanowień innych aktów prawnych. Niejednokrotnie pracodawcy w razie pogorszenia ich kondycji gospodarczej nie są w stanie sprostać nałożonym na nich mocą układu zobowiązań. Z myślą o niepodejmowaniu drastycznych decyzji w postaci przeprowadzenia redukcji zatrudnienia pracowników na podstawie i w trybie ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. nr 90, poz. 844 ze zm.) lub w celu ograniczenia rozmiaru zwolnień grupowych, ustawodawca przewidział możliwość czasowego zawieszenia u danego pracodawcy stosowania układu, w całości lub w części (czyli nawet jego poszczególnych postanowień) tego układu oraz układu ponadzakładowego bądź jednego z nich. W razie gdy u pracodawcy obowiązuje jedynie układ ponadzakładowy, porozumienie o zawieszeniu stosowania tego układu lub niektórych jego postanowień mogą zawrzeć strony uprawnione do zawarcia układu zakładowego.
Postanowienie w przedmiocie zawieszenia stosowania układu zakładowego zawierają ze strony pracowników wszystkie zakładowe organizacje związkowe, które układ zawarły, wstąpiły w prawa i obowiązki strony układu.
Zawieszenie stosowania układu może nastąpić maksymalnie na okres 3 lat. Po upływie tego okresu z mocy prawa nastąpi restytucja dotychczasowych uprawnień układowych. Porozumienie o zawieszeniu stosowania układu zbiorowego pracy może dotyczyć jedynie skutków, które mają nastąpić w przyszłości, nie może zaś działać ze skutkiem wstecznym i pozbawiać pracownika wymagalnych roszczeń (wyrok Sądu Najwyższego z 22 stycznia 2004 r., I PK 199/03, OSNP 2004/22/384).
Okres 3-letni nie może zostać przedłużony, po jego upływie strony nie mogą zawrzeć również kolejnego porozumienia w tym przedmiocie. Natomiast w ramach maksymalnego limitu zawieszenia stosowania układu partnerzy społeczni mogą dowolnie zawierać porozumienia o wydłużeniu lub skróceniu okresu zawieszenia układu.
Porozumienie podlega zgłoszeniu do rejestru odpowiednio układów zakładowych lub układów ponadzakładowych, do którego wpisany jest zawieszony układ w trybie rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 4 kwietnia 2001 r. w sprawie trybu postępowania w sprawie rejestracji układów zbiorowych pracy, prowadzenia rejestru układów i akt rejestrowych oraz wzorów klauzul rejestracyjnych i kart rejestrowych (Dz.U. nr 34, poz. 408). Ponadto informację o zawieszeniu stosowania układu ponadzakładowego strony porozumienia przekazują stronom tego układu.
W zakresie i przez czas określony w porozumieniu nie stosuje się z mocy prawa wynikających z układu ponadzakładowego oraz z układu zakładowego warunków umów o pracę i innych aktów stanowiących podstawę nawiązania stosunku pracy.
Natalia Korzeniecka
Autorka jest specjalistą prawa pracy.