Podatnicy często znajdują się w tak trudnej sytuacji finansowej, że nie stać ich na zapłacenie podatków. Jeżeli sprawa jest beznadziejna i nie ma szans na jej poprawę, warto pamiętać o możliwości umorzenia długu. A ponieważ niezbędny będzie wniosek, trzeba wiedzieć, jak go napisać.
Umorzenie należności podatkowych jest kolejną, obok odroczenia i rozłożenia na raty, formą ulgi, jaką może nam przyznać organ podatkowy na podstawie Ordynacji podatkowej. Jest to jednak ulga uznaniowa, co oznacza, że organ może, ale wcale nie musi jej przyznać. Warto więc porządnie przygotować się do przekonania organu podatkowego, że właśnie nam taka ulga w spłacie podatku się należy.
W uzasadnionych przypadkach
Umorzenie może nastąpić na wniosek podatnika lub z urzędu. W obu jednak wypadkach muszą wystąpić szczególne okoliczności uzasadniające podjęcie takiej decyzji.
Przygotowując się do sporządzania wniosku, trzeba mieć na uwadze, że umorzenie może nastąpić tylko w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym. Oba pojęcia nie dość, że są nieostre, to jeszcze na dodatek ustawodawca nie zawarł w ustawie ich definicji. Nie można jednak uznać, że w każdej sytuacji zostanie uwzględniony jego wniosek. Bo to, co czasami w oczach nas samych wydaje się katastrofą, w oczach organu podatkowego już tak dramatycznie wyglądać nie będzie. A podstawową zasadą przy ocenie, czy mamy do czynienia z uzasadniającymi umorzenie ważnym interesem podatnika, czy interesem publicznym, jest obiektywizm, a nie subiektywne przekonanie wnioskodawcy. Nie oznacza to jednak, że organy podatkowe przyjmą jakiś jeden sformalizowany wzorzec sytuacji, w której należy umorzyć należność podatkową. Zawsze będą musiały do każdego wniosku podejść indywidualnie i indywidualnie przeanalizować sytuację życiową podatnika.
Żeby lepiej zorientować się, kiedy nasz wniosek ma szansę na uwzględnienie, warto zajrzeć do orzecznictwa sądów administracyjnych. I tak w jednym z wyroków sąd podkreślił, że uzasadnienie decyzji odmawiającej umorzenia zaległości podatkowej powinno szczegółowo wskazywać przyczyny, dla których organ instytucji tej nie zastosował mimo wystąpienia szczególnych okoliczności. Ocena istnienia okoliczności uzasadniających umorzenie zaległości podatkowej powinna być dokonana według stanu z chwili rozstrzygnięcia, a zdarzenia wcześniejsze mają znaczenie drugorzędne. Stan finansowy i majątkowy dłużnika może stanowić samoistną przesłankę umorzenia zaległości podatkowej – wyrok NSA z 25 czerwca 2003 r., sygn. akt III SA 3118/01, niepublikowany. W innym zaś orzeczeniu sąd przypomniał, że umorzenie odsetek za zwłokę stosuje się w wyjątkowych i szczególnie uzasadnionych przypadkach; ocena szczególności tych wypadków należy do kompetencji organów podatkowych. Skoro więc skarżące zakłady znajdują się w trudnej sytuacji od kilku lat, nie jest to więc okoliczność nowa czy nadzwyczajna, spowodowana przyczynami niezależnymi od strony skarżącej. Sama trudna sytuacja finansowa przedsiębiorstwa nie uzasadnia udzielenia żądanej ulgi, konkludował NSA – wyrok NSA z 11 czerwca 2003 r., sygn. akt I SA/Łd 638/02, niepublikowany.
Przesłanki dla orzeczenia o zaniechaniu poboru podatku w sprawie indywidualnej – zagrożenie interesów podatnika, a w szczególności jego egzystencji – dotyczą oceny sytuacji podatnika i jego ochrony przed utratą ekonomicznych podstaw egzystencji, a nie społecznej wartości i potrzeby popierania transakcji, jaka ma być przedmiotem opodatkowania.
Sąd wiele razy odnosił się do kwestii wyjątkowości sytuacji, w jakiej musi znajdować się podatnik. Przykładem niech będzie wyrok, w którym podkreślono, że umorzenie odsetek od zaległości podatkowych uzasadnione jest jedynie w takich wypadkach, które spowodowane zostały działaniem czynników, na które podatnik nie może mieć wpływu i które są niezależne od sposobu jego postępowania. Skoro bowiem umorzenie zaległości podatkowej jest instytucją nadzwyczajną, a zasadą jest płacenie podatków, to przypadki, wskazane w art. 67 Ordynacji podatkowej powinny posiadać tę samą cechę. Nie można z umorzenia zaległości (odsetek od nich) czynić powszechnie stosowanego środka prowadzącego do zwolnienia od zapłaty podatku. Sąd zastrzegł też, iż nawet w wypadku zaistnienia przypadków uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym organ podatkowy może, lecz nie musi, umorzyć należne kwoty – wyrok NSA z 31 stycznia 2003 r., sygn. akt I SA/Łd 746/01, niepublikowany.
Co można umorzyć
Na wniosek organ podatkowy może umorzyć w całości lub w części zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłatę prolongacyjną. Jak widać, mowa tu o stanach przeszłych. Nie warto więc trudzić się nad wnioskiem o umorzenie, jeśli nie minął jeszcze termin do zapłaty podatku, bo i tak organ go nie uwzględni. Powód jest prosty, w przypadku umorzenia musimy zalegać z zapłatą, a nie można zalegać, jeśli nie minął czas płatności. W takich sytuacjach warto wnieść o rozłożenie podatku na raty lub odroczenia płatności. A jeśli sytuacja jest istotnie beznadziejna, odczekać i szybko sporządzić wniosek o umorzenie. Nie warto zwlekać, gdyż pozwoli nam to uniknąć hodowania odsetek od zaległości.
Pośpiech zalecany jest ze względów czysto ostrożnościowych, na wypadek nieuwzględnienia wniosku. Bo w przypadku umorzenia zaległości podatkowej umorzone również zostaną z mocy prawa odsetki za zwłokę w całości lub w takiej części, w jakiej została umorzona zaległość podatkowa.
Potrzebne dokumenty
Tak jak w przypadku każdego wniosku, niezbędne będzie określenie, kto wnioskuje o ulgę i określenie, do kogo kierowana jest prośba. Żeby wykazać istnienie ważnego interesu podatnika lub interesu publicznego potrzebne będą dokumenty. Są one najlepszym sposobem na uzasadnienie złej sytuacji, w jakiej znalazł się wnioskodawca. Przyda się każde zaświadczenie czy dokument potwierdzający krytyczną sytuację, np. zaświadczenia lekarskie, zaświadczenia z zakładu pracy czy potwierdzające status bezrobotnego itp.
Jak każdy wniosek, również i wniosek o umorzenie zaległości trzeba opłacić naklejając znaczek skarbowy o wartości 5 zł.
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60)
www.gazetaprawna/fik.pl
WARTO WIEDZIEĆ
Bez udziału podatnika
Organ może też umorzyć zaległość bez inicjatywy podatnika, ale chodzi tu o wyjątkowe przypadki. Stanie się tak, jeżeli:
• zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwoty przewyższającej wydatki egzekucyjne,
• kwota zaległości podatkowej nie przekracza pięciokrotnej wartości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym,
• kwota zaległości podatkowej nie została zaspokojona w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym lub upadłościowym,
• podatnik zmarł nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia ogłaszanego przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w poprzednim kwartale i jednocześnie brak jest spadkobierców innych niż Skarb Państwa oraz nie ma możliwości orzeczenia odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej.
Kryteria oceniane indywidualnie
Interes publiczny oznacza konieczność respektowania wartości wspólnych dla całego społeczeństwa, takich jak sprawiedliwość, bezpieczeństwo, zaufanie obywateli do organów władzy, sprawność działania aparatu państwowego, korektę błędnych decyzji.
Ważny interes podatnika to przede wszystkim taka sytuacja, która z powodów nadzwyczajnych, losowych nie pozwala na uregulowanie należności podatkowych.
Zarówno kryterium ważnego interesu podatnika, jak i interesu publicznego musi być oceniane przez organy podatkowe indywidualnie.
Aleksandra Tarka