rada
Firma zachowuje prawo do odliczenia VAT w deklaracjach złożonych po terminie. Powstanie konieczność uiszczenia wynikającej z rozliczenia zaległości podatkowej wraz z należnymi odsetkami. Ponadto za nieterminowe złożenie deklaracji firmie grozi kara grzywny z tytułu uszczuplenia podatkowego. Szczegóły w uzasadnieniu.
uzasadnienie
Zasady korzystania ze zwolnienia podmiotowego przez drobnych przedsiębiorców określa art. 113 ustawy o VAT. Mogą oni korzystać z tego zwolnienia do chwili osiągnięcia obrotów z tytułu prowadzonej działalności podlegającej opodatkowaniu, nieprzekraczającej kwoty limitu określonego w art. 113 ust. 1 ustawy. W 2011 r. kwota limitu wynosi 150 000 zł. W 2008 r. limit był dużo niższy i wynosił 50 000 zł. Z chwilą przekroczenia kwoty limitu (lub odpowiednio kwoty proporcjonalnej do okresu prowadzonej działalności w danym roku podatkowym) podatnik traci prawo do zwolnienia w dniu jej przekroczenia, w konsekwencji czego opodatkowaniu podlega nadwyżka obrotu ponad określony limit. Aby ustalić moment utraty prawa do tego zwolnienia, na mocy art. 109 ust. 1 ustawy przedsiębiorca zobowiązany jest do prowadzenia ewidencji sprzedaży za dany dzień, nie później jednak niż przed dokonaniem sprzedaży w dniu następnym. Oznacza to powstanie obowiązku rejestracji w VAT w charakterze czynnego podatnika i rozliczania się z tego podatku na zasadach ogólnych. Nie zwalnia go również z obowiązku opodatkowania dokonywanej sprzedaży niezłożenie wymaganego zgłoszenia rejestracyjnego VAT-R (lub jego aktualizacji).
Z przedstawionej w pytaniu sytuacji wynika, że firma przeoczyła moment utraty prawa do zwolnienia podmiotowego, wobec czego nie dopełniła powyższych formalności, w związku z czym utraciła przysługujące jej uprawnienie do odliczenia VAT na powyższych zasadach.
Co do zasady, w myśl art. 88 ust. 4 ustawy, obniżenia kwoty lub zwrotu różnicy podatku należnego nie stosuje się do podatników, którzy nie są zarejestrowani jako podatnicy VAT czynni, zgodnie z art. 96 ustawy. Z brzmienia regulacji wynika zatem, że odliczenia VAT mogą dokonać wyłącznie zarejestrowani czynni podatnicy VAT. Zasadę tę potwierdza również treść art. 86 ust. 1 i 2 ustawy, z którego wynika, że prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przysługuje podatnikowi VAT w zakresie, w jakim nabyte towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych. Warunkiem zatem umożliwiającym podatnikowi skorzystanie z prawa do odliczenia VAT jest związek zakupów z wykonywanymi czynnościami opodatkowanymi.
Z powyższych regulacji wynika jedynie, że niezarejestrowany podmiot pozbawiony jest prawa do obniżenia kwoty lub zwrotu podatku należnego. Nie wskazują one natomiast wprost, w jakim momencie podatnik musi uzyskać status podatnika czynnego VAT, by móc skorzystać z prawa do tego odliczenia. Organy podatkowe przyjmują obecnie, że status danego podmiotu jako podatnika VAT jest kategorią obiektywną i jest on niezależny od dokonania rejestracji na potrzeby tego podatku. Uznają ponadto za prawidłowe rozliczenie VAT naliczonego od zakupów dokonanych przed rejestracją, jeśli tylko w dacie złożenia deklaracji podatnik jest zarejestrowany.
Przepisy ustawy nie przewidują również żadnych sankcji w przypadku późniejszej rejestracji lub braku rejestracji. Sankcją taką jest wyłącznie brak prawa do odliczenia podatku naliczonego przez niezarejestrowanego podatnika.
Stanowisko to potwierdzają również organy podatkowe. Na przykład w wydanej indywidualnej interpretacji podatkowej z 4 czerwca 2008 r. (nr ILPP2/443-229/08-2/MN) Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu stwierdził m.in: Prawo podatnika do odliczenia podatku naliczonego przy zakupach towarów i usług wykorzystywanych do wykonywania czynności opodatkowanych (art. 86 ust. 1 ustawy) kształtuje się w danym okresie rozliczeniowym. Zdarzeniem uprawniającym do obniżenia podatku należnego - co wprost wynika z art. 86 ust. 10 pkt 1 ustawy - jest otrzymanie faktury lub dokumentu celnego, a ewentualne późniejsze rozliczenie podatku jest konsekwencją już nabytego prawa do obniżenia kwoty podatku należnego.
W związku z powyższym prawo do obniżenia podatku należnego powstaje u wszystkich podatników, o ile wykażą, że zakupy były związane z bieżącą lub przyszłą działalnością opodatkowaną, a warunek rejestracji jest niezbędny wyłącznie do skorzystania przez podatnika z prawa do obniżenia podatku należnego. Należy bowiem rozróżnić moment powstania prawa do odliczenia od momentu skorzystania z tego prawa. Jego realizacja następuje poprzez złożenie deklaracji podatkowej, wyrażającej wolę skorzystania przez podatnika z prawa do odliczenia i aby skutecznie zrealizować już powstałe uprawnienie, podatnik musi usunąć - najpóźniej przed skorzystaniem z tego prawa - wszelkie przesłanki negatywne, w tym brak rejestracji, który umożliwia identyfikowanie go jako podatnika. Zatem należy stwierdzić, iż ustawa o podatku od towarów i usług nie pozbawia podatnika prawa do dokonania odliczenia podatku VAT od zakupów poczynionych przed rejestracją, o ile występują przesłanki, iż zakupione towary i usługi będą wykorzystywane do bieżącej (lub przyszłej) działalności opodatkowanej (oraz spełniają inne warunki określone w przepisach ustawy). Niemniej ustawodawca narzucił podatnikom, chcącym dokonać odliczenia podatku VAT od poczynionych nabyć, obowiązek rejestracji jako podatnika VAT czynnego. (...)
Zaprezentowane stanowisko podzielił Dyrektor Izby Skarbowej w Bydgoszczy w interpretacji indywidualnej z 28 września 2009 r. (nr ITPP1/443-638/09/MS), wyjaśniając: Jak wynika z przedstawionego we wniosku stanu faktycznego, w dniu 22 grudnia 2008 r. utraciła Pani prawo do zwolnienia (o którym mowa w art. 113 ust. 5 w związku z ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług), w związku z przekroczeniem limitu sprzedaży opodatkowanej w wysokości 50 000 zł. W dniu 28 kwietnia 2009 roku nastąpiła rejestracja dla celów podatku od towarów i usług, jako podatnika VAT czynnego. Świadcząc więc od tej daty czynności opodatkowane (sprzedaż opodatkowana) jako podatnik VAT czynny nabyła Pani prawo do odliczenia podatku naliczonego wynikającego z faktur, otrzymanych po dniu utraty zwolnienia (tj. po dniu 22 grudnia 2008 r.), zgodnie z art. 86 ust. 1 i 2 ustawy, o ile nie zachodzą inne wyłączenia wynikające z art. 88 ustawy o podatku od towarów i usług. Po dokonaniu w dniu 28 kwietnia 2009 r. formalnej rejestracji dla potrzeb podatku od towarów i usług w składanych zaległych i bieżących deklaracjach podatkowych może Pani nabyte już prawa zrealizować - dokonać rozliczenia podatku (należnego i naliczonego) wynikającego z faktur potwierdzających zdarzenia gospodarcze (sprzedaż, zakup), zaistniałe w danym miesiącu, zgodnie z zasadami wynikającymi z powołanych przepisów art. 86 ust. 10, 11 i 13 ustawy. (...).
Wskazany w powyższych interpretacjach sposób postępowania może mieć również zastosowanie w przedstawionej w pytaniu sytuacji.
Od 1 grudnia 2008 r. usunięto z ustawy o VAT przepisy sankcyjne. Od tego momentu zaniżenie zobowiązania podatkowego nie może już skutkować wydaniem przez organ podatkowy decyzji ustalającej dodatkowe zobowiązanie podatkowe w wysokości 30% kwoty tego zaniżenia. Dotyczy to również okresu sprzed wprowadzenia powyższych zmian. Organ podatkowy może zatem wydać firmie jedynie decyzję określającą kwotę zobowiązania podatkowego w prawidłowej wysokości.
W obecnym stanie prawnym, gdy w wyniku kontroli skarbowej prowadzonej przez urząd skarbowy zostaną wykryte nieprawidłowości - kontrolowany może, w terminie 14 dni od dnia doręczenia protokołu kontroli, skorygować w zakresie objętym postępowaniem kontrolnym uprzednio złożoną deklarację podatkową, nie czekając na wydanie decyzji wymiarowej (art. 81 i 81b ustawy o VAT). Na możliwość dokonania korekty kontrolujący wskazuje w protokole kontroli.
Wprawdzie firma nie złożyła uprzednio deklaracji VAT, jednak mimo to wydaje się, że nie powinna zostać pozbawiona również możliwości złożenia tych deklaracji za zaległe okresy rozliczeniowe, od momentu utraty zwolnienia z VAT, z wykazaną w nich kwotą podatku należnego od dokonanej w tym okresie sprzedaży. Skoro w składanej deklaracji VAT wykazana zostanie sprzedaż opodatkowana, będzie to jednocześnie podstawą do skorzystania z prawa do odliczenia podatku naliczonego od dokonanych zakupów towarów i usług udokumentowanych fakturą VAT, za okresy rozliczeniowe, w których prawo to powstało, czyli w miesiącu otrzymania faktury lub w następnym okresie rozliczeniowym. Natomiast od rozliczenia za grudzień 2008 r. prawo do odliczenia przysługuje w miesiącu otrzymania faktury lub w dwóch następnych miesiącach (z uwzględnieniem wyłączeń tego odliczenia wynikających z art. 88 ustawy). Wcześniej firma musi dokonać rejestracji do VAT. Powinna również wpłacić wynikającą z deklaracji VAT kwotę należnego podatku wraz z odsetkami.
Sytuacja podobna do przedstawionej w pytaniu była przedmiotem rozstrzygnięcia przez Naczelny Sąd Administracyjny, który w wyroku z 15 września 2006 r. (sygn. akt I FSK 1092/05) orzekł, iż złożenie deklaracji po upływie ustawowego terminu nie pozbawia podatnika prawa do odliczenia podatku naliczonego za dany okres. W sytuacji rozstrzyganej przez sąd podatnik nie składał deklaracji VAT przez okres dwóch lat, mimo że prowadził działalność opodatkowaną. W trakcie kontroli przedstawił kopie faktur i złożył zaległe (pierwotne) deklaracje VAT za cały ten okres. Urząd skarbowy odmówił mu prawa do odliczenia VAT, twierdząc, że prawo to jest przywilejem, z którego dobrowolnie nie skorzystał w określonym terminie. NSA podzielił stanowisko sądu I instancji, że podatnikowi przysługiwało prawo do odliczenia podatku naliczonego w podatku od towarów i usług, mimo iż nie składał on wcześniej deklaracji ujmującej podatek naliczony, a uczynił to dopiero po zakończeniu kontroli, a przed wydaniem decyzji organu I instancji. Podkreślił przy tym, że wszelkie odstępstwa od zasady potrącalności podatku naliczonego stanowią wyjątki istotnie ograniczające zasady konstrukcyjne podatku. Muszą one zatem wynikać z jednoznacznie brzmiącego przepisu prawa, a nie z wykładni celowościowej czy słusznościowej.
Reasumując, przepisy nie zabraniają odliczenia podatku naliczonego w deklaracjach VAT składanych po ustawowym terminie. Za nieterminowe ich złożenie firma może natomiast ponieść konsekwencje w postaci grzywny, jeżeli w wyniku ich niezłożenia naraża podatek na uszczuplenie (art. 54 § 1 ustawy z 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy).
• art. 86 ust. 1 i 2, art. 88 ust. 4, art. 109 ust. 1 i 2, art. 113 ust 1, 5 i 9 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług - Dz.U. Nr 54, poz. 535; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. Nr 257, poz. 1726
Anna Potocka
ekspert w zakresie VAT