RADA
Nie, spółka z o.o. nie ma prawa do zaliczenia do kosztów podatkowych odpisów amortyzacyjnych od samochodu, którego własności nigdy nie nabyła. Dotyczy to także jednorazowej amortyzacji. Przepisy podatkowe wprowadziły zasadę, że odpisów amortyzacyjnych może dokonywać tylko właściciel rzeczy. Wyjątkiem jest prawo do dokonywania odpisów amortyzacyjnych na podstawie umowy leasingu, która może zezwalać korzystającemu na amortyzację leasingowanego samochodu.
UZASADNIENIE
Orzeczenia sądowe mogą wywoływać skutek „na przyszłość” od momentu uprawomocnienia lub mieć wpływ na sytuację prawną stron sporu w przeszłości, nawet wiele lat przed zapadnięciem orzeczenia. W przypadku orzeczeń dotyczących wadliwego nabycia własności umowa jest nieważna i dotyczy już momentu jej podpisania. Umowa jest nieważna z uwagi na tzw. nieważność bezwzględną czynności prawnej od samego początku jej przeprowadzenia.
Samochód. Powodem może być zawarcie umowy kupna, np. z osobą, która nigdy nie była właścicielem samochodu. Taki sam skutek zachodzi w odniesieniu do odpisów amortyzacyjnych. Podatnik w ogóle nie miał prawa do amortyzacji. Podatnik, który nie posiada tytułu prawnego do amortyzowanego samochodu, nie może dokonywać odpisów amortyzacyjnych. Zależność ta ma charakter bezwzględny. Spółka z o.o. musi więc dokonać wyksięgowania z kosztów podatkowych jednorazowej amortyzacji i skorygować zeznania roczne.
Jedną z instytucji, która pozwala nabyć własność pomimo braku praw właścicielskich, jest zasiedzenie. Na mocy art. 174 k.c. posiadacz rzeczy ruchomej niebędący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada rzecz nieprzerwanie od lat trzech jako posiadacz samoistny. Jeżeli jednak zostanie wykazane, że w okresie tych trzech lat posiadacz samochodu wiedział o tym, że nie jest jego właścicielem, nie ma prawa do zasiedzenia. W opisanej sytuacji nie ma możliwości skorzystania z zasiedzenia samochodu, gdyż dowiedzieli się Państwo o tym, że nie mogą być właścicielem przed upływem 3 lat.
W tego typu sprawach podatnicy często próbują powoływać się na odrębność prawa podatkowego od prawa cywilnego. Argumentują, że przecież w momencie dokonywania odpisów amortyzacyjnych byli nie tylko w swoim subiektywnym przekonaniu właścicielami amortyzowanej rzeczy. Taki stan potwierdzały mające charakter obiektywny dokumenty, jak umowa sprzedaży, rejestracja pojazdu, akt notarialny, umowa kredytowa. Sądy konsekwentnie nie zgadzają się na taką interpretację przepisów. Podstawowym kryterium decydującym o prawie do amortyzacji jest posiadanie własności aktywu traktowanego przez podatnika jako środek trwały. Pojęcie „własność” jest definiowane w prawie cywilnym. Jeżeli na mocy przepisów prawa cywilnego okaże się, że podatnik nigdy nie był właścicielem, automatycznie traci prawo do odpisów amortyzacyjnych.
Nieruchomości. 21 listopada 2008 r. NSA (sygn. akt II FSK 503/08) oddalił skargę kasacyjną w sprawie zawyżenia kosztów uzyskania przychodów o kwotę 71 475 zł z tytułu amortyzacji nieruchomości nabytej na podstawie umowy sprzedaży, której nieważność została stwierdzona wyrokiem sądu okręgowego:
W tym stanie rzeczy nie można zgodzić się z tezą skarżącej, iż ustalenie - wiążące w myśl art. 365 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego także dla organów podatkowych i sądów administracyjnych (bo stwierdzone prawomocnym wyrokiem sądu cywilnego) - że amortyzowana nieruchomość nigdy nie była własnością skarżącej (taki bowiem skutek, ex tunc, wywołuje orzeczenie stwierdzające nieważność umowy /unieważniające ją/, na mocy której nabyto tę nieruchomość), może mieć znaczenie wyłącznie na gruncie cywilnoprawnych stosunków strony. Ustalenie to oznacza bowiem także, iż skarżąca nie była właścicielką wspomnianej nieruchomości również w ujęciu art. 22a ust. 1 updof, skoro przepis ten odwołuje się wprost do cywilistycznego pojęcia własności. Tym samym strona nie miała prawa do dokonywania odpisów amortyzacyjnych z tego tytułu, przepis ten bowiem daje taką możliwość wyłącznie podatnikom będącym właścicielami lub współwłaścicielami środka trwałego.
NSA wprost stwierdził, że orzeczenie sądu cywilnego wywarło skutek wstecz. Jest to konsekwencją tego, że dana umowa była nieważna od samego początku jej podpisania. Podatnik był co najwyżej posiadaczem samoistnym nieskutecznie nabytej nieruchomości (w naszym wypadku samochodu). Ten typ władztwa nad rzeczą definiuje art. 336 k.c.
Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny).
• art. 16a ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych - j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 19, poz. 100
Tomasz Król
konsultant podatkowy